Page Text
________________
जयोदय- महाकाव्यम्
[ ६
समुन्नतमिति । स जयकुमारनामा हस्तिपुराधिराजः पुरा स्वस्यायुषः प्राग्भागे एक: प्रसिद्धः सन् सुतरां सहजतयैव अनायासेन किल, अराजत राज्यश्वकार । स कीदृशः सन् ? यस्याङ्घ्री चरणौ एव पद्म कमले सुकोमलत्वात् तयोर्द्वयमङ्घ्रिपद्यद्वयं शिवं भद्रम्, पद्मपक्षे जलं वा, तदेव एकमनन्यं सद्म स्थानं यस्य तत् । समुच्चं च तन्नतश्व समुन्नतं प्रसन्नतया विनयशीलम् एवमेव च समुन्नतं सम्यक्प्रकारेण उन्नतिशीलं स्वकर्तव्येऽनपवृत्तितया यथोत्तरं प्रवृत्तिशीलत्वात् । पद्मपक्षेऽपि प्रसन्नतापूर्वक - नतिशीलम् । एतावृक् चरणारविन्दद्वितयं समासाद्य प्राप्य इयं धरा पृथ्वी प्रजामयी वा स्थिरा निश्चलाऽभूत् । कूर्मवत् कच्छपतुल्यम्, यथा कच्छपपृष्ठं समासाद्य प्राप्य इयं पृथ्वी तिष्ठतीति लोकसमयख्यातिस्तथा । यद्वा कूर्मवत् समुन्नतमङ घ्रिपद्मद्वयमिति विशेषणम्, कच्छपपृष्ठवन्मध्ये समुत्थितं सुकृतिनां भवतीति सामुद्रिकम् ॥ ५ ॥
पथा कथाचारपदार्थभावानुयोगभाजाऽप्युपलालिता वा । विद्याऽनवद्याऽऽप न वालसत्वं संप्राप्य वर्षेषु चतुर्दशत्वम् ।। ६ ।।
पथेति । यस्य चरणारविन्दद्वयं समासाद्येति शेषः । या अनवद्या निर्दोषा विद् बुद्धिः कथाचारपदार्थभावानुयोगभाजा प्रथमकरणचरणद्रव्यानुयोगरूपेण पथा मार्गेण कृत्वा उपलालिता पालिता सतो, वर्षेषु भारतादिषु चतुर्वशत्वं तुर्यप्रकारत्वं सम्प्राप्य लब्ध्वा नवा नवीना भवति आलस्यं नाप न जगाम । यस्य राज्ये चतुरनुयोगद्वारेण विद्याया यथेष्टचारोऽभूदिति । चतुर्दशत्वं चतुरुत्तरवशप्रकारत्वं वा । किश्व – कथा अल्पाख्यायिवादिकरणम्, चारः सञ्चरणम्, पदार्थाः वस्तूनि क्रीडनकादीनि भावा
अन्वय : पुरा ( यस्य ) शिवकसद्य कूर्मवत् समुन्नतम् अङ्घ्रिपद्मद्वयं समासाद्य धरा सुतरां स्थिरा अभूत्, स एक हस्तिपुराधिराजः अराजत ।
"
अर्थ : प्राचीनकाल में कल्याणके एकमात्र आश्रय और कछुवेके समान ऊपर उठे जिसके दोनों चरणकमलोंको प्राप्तकर यह पृथ्वी भलीभाँति स्थिर हो गयी, वह एकमात्र हस्तिनापुरका राजा जयकुमार सुशोभित हो रहा है ||५||
विशेष : कछुवे के पक्ष में शिवका अर्थ जल लेना चाहिए ।
अन्वय : ( यस्य चरणारविन्दद्वयं समासाद्य ) अनवद्या विद्या कथाचारपदार्थभावानुयोगभाजा पथा अपि उपलालिता वा वर्षेषु चतुर्दशत्वं सम्प्राप्य नवालसत्वं आप ।
अर्थ : उस राजाकी निर्दोष विद्या प्रथमानुयोग, चरणानुयोग, द्रव्यानुयोग और करणानुयोग के अनुसारी मार्ग से उपलालित होती हुई भारतादि चौदह भुवनोंमें व्याप्त होकर आलस्यरहित हो गयी, निरालस हो व्याप्त हो गयी ||६||
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |