Page Text
________________
२३६ जयोदय-महाकाव्यम्
[४०-४१ या विभाति सहजेन हि विद्यातन्मयावयविनी निरवद्या । एतदीयचरितं खलु शिक्षा वा जगद्धितकरी सुसमीक्षा ॥ ४० ॥
या विभातीति । या सहजेन स्वभावेन हि विद्यायां तन्मया अवयवा यस्याः सा विद्यातन्मयावयचिनी निरवद्याऽवद्येन रहिता, एतदीयं चरितं खलु शिक्षा जगतां शिक्षणमात्रम् । यद्वा पुनर्जगतां हितं करोतीति जगद्धितकरी सुसमीक्षा सम्यक् समालोचन-चेष्टा विभाति । बीपकालङ्कारः ॥ ४० ॥
केशवेश इह पन्नगसूत्री सा श्रुतिः प्रभवति श्रुतिपुत्री । अत्र वक्त्रमुत सोमविचारं हास्यमस्यति सितांशुकसारम् ॥ ४१ ॥ केशवेश इति । इह बुद्धिदेव्या केशवेशः कचपाशः स पन्नगसूत्री पन्नगं नागं सूत्रयति सूचयतीति पन्नगसूत्री सर्पसदृशाकृतिरिति । किञ्च, पन्नगान् नागान् सूत्रयति संक्षिपति सूत्रवत् सत्त्वरहितान् करोति वेति, तद्वान् पन्नगसूत्री गारुडीति यावत् । सा श्रुतिः कर्णश्च भुतेर्वेवस्य पुत्री स्मृतिरूपनिषबूपा वा प्रभवति। अत्र वक्त्रं मुखं तदुत सोमस्य विचारो यत्र तत्सोमविचारं चन्द्रतुल्यमित्यर्थः । यद्वा सोमस्य कापालिकस्य विचारो यत्रेति । हास्यं स्मितच सितांशुकस्य चन्द्रमसः सारमस्यति क्षिपति तिरस्करोतीत्यर्थः । यद्वा सितांशकस्य श्वेतपटनाम्नो मतस्य सारमुरीकरोति ॥४१॥
अन्वय : या सहजेन हि निरवद्या विद्यातन्मयावयविनी विभाति । एतदीयचरितं खलु शिक्षा । वा जगद्धितकरी सुसमीक्षा।
अर्थ : वह बुद्धिदेवी स्वभावतः निर्दोष और सार्थक 'विद्या'नामवाली थी। उसके सारे अवयव विद्यामय थे। उसका सारा जीवनचरित ही जगत्को शिक्षा देनेवाला था। अथवा वह जगत्का हित करनेवाली सुसमीक्षा ( समालोचनचेष्टा) थी॥४०॥ __अन्वय : इह केशवेशः पन्नगसूत्री। सा श्रुतिः श्रुतिपुत्री प्रभवति । आननं सोमविचारम्, सुमृदु हास्यं ( च ) सितांसुकसारम् अस्यति ।
अर्थ : उस बुद्धिदेवीकी वेणी तो पन्नग अर्थात् नागके समान थी, अथवा नागदत्ताचार्यके सूत्रोंसे बनी थी। उसके कान वेदोंकी पुत्री स्मृति या उपनिषद्रूप' एवं सुनने में दक्ष थे। मुख सोम अर्थात् चन्द्रमाके समान या सोमाचार्यके विचारोंवाला था और हास्य (मन्द-मुसकान ) चन्द्रमाकी चाँदनीके समान अथवा श्वेताम्बराचार्यका सार ग्रहण किये हुए था ॥ ४१ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |