________________
१४८
जयोदय-महाकाव्यम्
[ ३०-३१ सुमना मनुजो यस्यां महिला सारसालया।
श्रीधरोऽधीश्वरो यस्याः सा काशी रुचिरा पुरी ॥ ३० ॥ सुमना इति । हे राजन्, यस्यां नगयो मनजो नरवर्गः सुमनाः शोभनमनस्कस्तथैव सुमना देव एव । महिला स्त्रीजातिः पुना रसालया शृङ्गाररसपरिपूर्णा । किञ्च, सारसं कमलमेव आलयः स्थानं यस्याः सा लक्ष्मीरेवेत्यर्थः । 'सारसं पङ्कजे क्लीबमिति कोषः । यस्याश्चाधीश्वरः स्वामी श्रीधर एतन्नामकः कुबेर एव । एवम्भूता सा लोकप्रख्याता काशी नाम रुचिरा पुरी नगरी वर्तत इति शेषः। सा च कस्यात्मन आशीः शुभाशंसनं वर्तते यस्यां सा काशीः स्वर्गपुर्येव वर्तते । श्लेषालङ्कारः ॥ ३० ॥
तदधीशाज्ञयाऽऽयातः कुशलं वः पदाब्जयोः ।
विसारसन्ततः किं स्याज्जीवनं जीवनं विना ॥ ३१ ॥ तवधीशाज्ञयेति । तस्या अधीशस्य नरनाथस्याज्ञया शासनेन अहमायातोऽस्मि, मम कुशलं च कल्याणं पुनर्यो युष्माकं पदाब्जयोः चरणकमलयोरधिकरणभूतयोरेवास्ति, भवचरणौ विना न मम कुशलमित्यर्थः। तदेव दृष्टान्तेन स्पष्टयति-जीवनं जलं विना विसारसन्ततेौनसन्तानस्य जीवनं प्राणनं किमिति कथं स्यात्, म कथमपीत्यर्थः । अर्थान्तरन्यासः ॥३१॥
अन्वय : ( राजन् ! ) यस्यां मनुजः सुमना महिला सारसालया यस्याः अधीश्वरः श्रीधरः सा काशी रुचिरा पुरी ( अस्ति)। ।।
अर्थ : हे राजन् ! जिस नगरीके मनुष्य तो सुमन अर्थात् अच्छे मनवाले देवता हैं। महिलाएं शृंगाररससे परिपूर्ण, कमलवासिनी लक्ष्मी ही हैं; जहाँका स्वामी राजा श्रीधर लक्ष्मीधारक कुबेरके समान है। वह लोकविश्रुत काशी बड़ी लुभावनी नगरी है। वहाँ 'क' यानी आत्माके लिए 'आशी' या शुभाशंसन होता है । मानो वह स्वर्गपुरी ही हो ।। ३० ॥ ___ अन्वय : तदधीशाशया ( अहम् ) आयातः ( अस्मि )। वः पदाब्जयोः ( नः ) कुशलम् । जीवनं विना विसारसन्ततः किं जीवनं स्यात् ।
अर्थ : उस नगरीके स्वामीकी आज्ञासे मैं यहाँ आया हूँ। मेरा कुशल तो आपके चरणोंमें है, क्योंकि जलके बिना मछलीका जीवन कैसे ? ॥ ३१ ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
