________________
स्वोपज्ञटीका सहिता । .
८३
परिणा क्रियते विशेषो वस्तुन: । अत्रापि विकल्पयुगलमाह - विद्यमानोऽविद्यमानो वा । इहापि दोषमाह - यदि विद्यमानः क्रियते करणे वाऽनवस्थाप्रसङ्गः । कथमित्याह - सकृत् एककरणेऽपि विद्यमानत्वाविशेषेण हेतुना, भूयोभूयः पुनः पुनः, करणनिवस्था । अथाविद्यमानः क्रियते । अत्राह - व्याहतमेतत् सतो मानस्य वस्तुनः, अनर्थान्तरभूतोऽविद्यमानश्च विद्यमानाऽव्यक्तो हि विद्यमान एवेति कृत्वा । करणे वाऽव्यतिरिक्तस्याविद्य
.:
अनित्यत्वापत्तिः; वस्तुन इति प्रक्रमः । एतदेव भावयतिपीत्यादिना । तथाहि तस्मिन्नव्यतिरिक्तेऽविद्यमाने विशेषे, क्रिपदार्थ एव कृतः स्यात् तद्व्यतिरिक्तत्वात् तस्य विशेषस्य || अथ मा भूदयं दोषः न क्रियत इत्याश्रीयते । न तर्हि सः
,
सहकारी, अकिञ्चित्करत्वात्, अकिञ्चित्करत्वेऽपि अरित्वेऽतिप्रसङ्गः, तथाहि यदि कञ्चन विशेषमकुर्वन्नपि उदय सहकार्यभ्युपगम्यते, सर्वभावानामेव तत्सहकारित्वॐ तद्विशेषाकरणेनाविशेषात् इति व्यर्था सहकारिक।। अथोच्यते- एवंभूत एव तस्य वस्तुनः स्वभावो येन, साकारकमपि प्रतिनियतमेव सहकारिणमपेक्ष्य कार्य सतीति । एतदपि मनोरथमात्रम्, विकल्पानुपपत्तेः तद्धि भीष्ट सहकारिसन्निधौ कार्य जनयति तदाऽस्यानन्तरो-, कार्यपेक्षा लक्षणः स्वभावो निवर्तते, नवेति वाच्यम् ? | निवर्तते, अनित्यत्वप्रसङ्गः, स्वभावनिवृत्तौ स्वभावि इपि तदव्यतिरेकेण तद्वदेव निवृत्तेः । अथ न निवर्तते, जननप्रसङ्गः, तत्स्वभावानिवृत्तेः पूर्ववत्, तथाहि - य एक कार्याजननकाले स्वभावः, जननकालेऽपि स एव इति जनयति ?, कथं वा न पूर्वमपि ?; इति चिन्त्यम् ॥ अथ मा भूदयं दोषोऽनन्तरोदितः, न क्रियते इत्याश्रीयते सह कश्चिद्विशेषः । अत्राह-न तर्हि स तस्य वस्तुनः, सहकारी
Jain Education International
,
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
