________________
१५६
तत्त्वार्थाधिगमसूत्रम्
[अध्यायः ८ ध्वयष्टिस्थानीयस्यानुपूर्वीनामकर्मणः । तदभिमुखमानुपूर्वीत्यादि । तदित्यनेनाविवक्षितगतिरभिसम्बध्यते । यस्यां मृत उत्पत्स्यते तस्या अभिमुखमनुकूलमानुपूर्व्या प्रतिविशिष्टदेशक्रमेण तत्प्रापणसमर्थमिति वक्ष्यति, तदभिमुखमित्यनेनाभिमुख्यमानं प्रतिपादितं, भूयस्तत्पापणसमर्थमित्यनेनानुपूर्वानामकर्मणः कार्यमादर्शयति, तदुदितं तद्गतिप्रापणे समर्थप्रत्यलम् । आनुपूर्वीनामकर्माग्रेसरं नरकगत्यानुपूर्वीनामादि चतुर्विधं भवति ।
मतान्तरप्रदर्शनायाह— आनुपूर्वाव्या- भा०—निर्माणनिर्मितानां शरीराङ्गोपाङ्गानां 'विनिवेशक्रमख्यायां मतान्तरम् नियामकमानुपूर्वीनामेत्यपरे ॥
टी-निर्माणेत्यादि । निर्माणनामकर्म व्याख्यातं प्राक-जातिलिङ्गाकृतिव्यवस्थानियामकं निर्माणनामेति, निर्माणकर्मणा निर्मापितानां घटितानामवयवानामङ्गानां बाहूदरादीनां उपाङ्गानां चाङ्गुलिकर्णनासिकादीनां विनिवेशक्रमनियामकं-रचनानिवेशः तस्य क्रमा-परिपाटी उभयपार्श्वतो बाहू कटेरधो जानुनोचोपर्युपर्यन्यत्रापि वाच्यः क्रमस्तनियामकं-नियमकारि । अनेनाङ्गेनोपाङ्गेन चात्रैव स्थाने विनिवेष्टव्यमित्येवमानुपूर्वीनामापरे प्रवचनप्रवृद्धाः कथयन्तीति । • अगुरुलघुप्रकृतिनिर्धारणायाह
भा०-अगुरुलघुपरिणामनियामकमगुरुलघुनाम ॥
टी.-अगुरुलध्वित्यादि । परिणामत्रयस्यात्र निषेधो विवक्षितो गुरुत्वलघुत्वगुरुलघुत्वाख्यस्य । यस्य कर्मण उदयात् सर्वजीवानामिह कुब्जादीनामात्मीयशरीराणि न गुरूणि न लघूनि स्वतः, किंतर्हि ? अगुरुलघुपरिणाममेवावरुन्धन्ति तत् कर्मागुरुलघुशब्देनोच्यते । सर्वद्रव्याण्येव च परिणमन्ते स्थित्यादिनाऽनेकेन स्वभावेनेति जैनः सिद्धान्तः। तत्रागुरुलध्वाख्यो यः परिणामः तस्य नियामकतमेतत् तत्रोद्भतशक्तिकमभिधत्त इत्यगुरुलघुनाम । सर्वशरीराणि च निश्चयनयवृत्त्या न गुरुकादिव्यपदेशभाञ्जि । व्यवहारनयात् त्वन्योन्यापेक्षया त्रैविध्यमनुरुध्यन्ते । यथोक्तम्
“ 'निच्छयओ सव्वगुरुं सव्वलहुं वा न विजए दव्वं । ववहारओ उ जुज्जइ बायरखंधेसु नन्नेसु ॥१॥"
-बृहत्कल्पे १.विनिवेशननियामकक्रमानुपूर्वी' इति ग-पाठः। २ 'नुपूर्व्यादि' इति उ-पाठः। ३ 'गतिलिङ्गा' इति ड-पाठः। ४ 'किन्तु' इति ङ-पाठः। ५'कं निधते' इति ग-च-पाठः । ६ छाया
निश्चयतः सर्वं गुरु सर्वं लघु वा न विद्यते द्रव्यम् ।
व्यवहारस्तु युज्यते बादरस्कन्धेषु नान्येषु ॥ ७ श्लोकार्थमिदं तु दृश्यते विशेषावश्यके (गा० ६६० ) अपि ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
