Page Text
________________
प्रत्येकयोगस्य
तत्त्वार्थाधिगमसूत्रम्
[ अध्यायः ६ यथा, तद्विपरीतोऽसत्यः पापं नाम नास्ति किश्चित् । उभयलक्षणः सस्यानृतो यथा-इमा गावश्चरन्ति, पुंसामपि तत्र सम्भवादुमयलक्षणयोगात् । असत्यानृतो यथा--हे देवदत्त ! ग्राम गच्छेत्यादि । तथा मनोयोगोऽपि, वाचा विना नचिन्तयते (१)। एतान्येवार्थान्तराणि भावनीयानि सत्यादिभेदेन ॥
. भा०-स एकशो द्विविधः । शुभश्चाशुभश्च ॥ स्यि टी०–स त्रिविधो योगः कायादिसंज्ञः एकशो द्विविधो भवति ।
- एकश इति एकैकः कायादियोगाद् द्विभेदः प्रतिपत्तव्यः । को पुनस्तौ भेदावित्याह-शुभश्चाशुभश्चेति । उपादानपरिहारार्थमुभयोरुपक्षेपः । अन्यतरोपक्षेपे अन्यतरो गम्येत वा न वा । उभयपरिज्ञाने तु सति परीक्षितगुणदोषोऽन्यतरमुपादास्यतेऽन्यतरं च परित्यक्ष्यतीति । तत्र काययोगः शुभश्चाशुभश्च, एवं वाग्योगो मनोयोगश्च । शुभंपुण्यं सातादि सकलकर्मक्षयो वा तद्धेतुत्वाच्छुभः । शेषं पापमेव नारकादिजन्मफलं, संसारानुबन्धि तद्धेतुत्वादशुभः॥ भा०-तत्राशुभो हिंसास्तेयाब्रह्मादीनि कायिकः ॥
... टी०-तत्रेति तयोः शुभाशुभयोरशुभस्तावदाख्यायते । किं पुनः यास्पद प्रयोजनं क्रमोल्लङ्घने ? । अयमभिप्रायो भाष्यकृतःप्रागशुभः कथ्यमानः संवेगमुत्पादयति, दुःखानुवन्धित्वात्, संविनश्च श्रोतृजनः शुभेऽपि योगे संसारानुबन्धिनि न प्रवर्तिष्यते, संसारानुबन्धित्वादिति । तत्र हिंसास्तेयाब्रह्मादीनि कायिकः । "प्रमत्तयोगात् प्राणव्यपरोपणं हिंसे"ति वक्ष्यते (अ०७, सू०८)।कायिकयोगः केवलोऽसंज्ञिषु मह्यादिषु प्रसिद्धः सिद्धान्ते, मनोव्यापारवर्जितः प्राणिनां प्राणहन्ता योऽपि योगत्रयभाक् प्राणी तस्याप्युपसर्जनीभूतमनोवाग्व्यापारस्य कायिकयोग एव हिंसकत्वेनोद्भूतशक्तित्वाद् विवक्षितः,अन्यत्र गतचित्तस्यान्यविषयां च वाचं भाषमाणस्य प्रमादिनः, तथा परोऽचिन्तितार्थेन वाग्योगेन हिन. स्ति अन्यः पुनर्मनोव्यापारेणैव कायवाक्रियानिरपेक्षः करोति हिंसाम् अपरः कायवाननोव्यापारवान् प्राणिनः पिनष्टीत्येवं तेषु यः केवलः कायव्यापारः स विवक्ष्यते । तथा परपरिगृहीतस्यानिसृष्टस्य चादानं तृणादेरपि स्तेयम् । तच वक्ष्यते लक्षणतः "अदत्तादानं स्तेयम्" (अ० ७,सू० १०) एतदपि प्रत्येकयोगवति समुदायवर्ति च व्याख्याय केवलकायव्यापाररूपं ग्राह्यम् । अब्रह्मापि समुपजातवेदोदयस्य चेतनाचेतनवस्तुविवरलिङ्गाकृतिविषयमासेवनं स्वावयवनोदजनितं च स्पर्शसुखं, तच्च वक्ष्यते-"मैथुनमब्रह्म" (अ०७, मू०११), अत्रापि केवलकायव्यापारः सम्भवात् उपयुज्य वाच्यः, काङ्क्षामोहसद्भावात् । पृथिव्यादिष्वाहारभयमैथु
१. चिन्ताविनायते ' इति ग-पाठः, 'चिन्ताविनयत ' इति तु क-पाठः । २ ‘मह्यादिष्वसंज्ञिषु' इति पादः ।
कायि
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002716 |
| Book Title | Tattvarthadhigamsutram Part 2 |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Jivanchandra Sakarchandra |
| Publication Year | 1929 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Philosophy, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 12 MB |