Page Text
________________
२६
कथं केवलिन्येकादश परीषहाः कथिताः १ न च क्षुत्पिपासयोः मोहोदयसहायीकृतक्षुधादि - वेदनीयजन्यत्वं सत्यमस्तीति वाच्यं, मोहोदयसहायी कृतक्षुधादिवेदनीयजन्यत्वस्य क्षुत्पिपासादिषु ' वेदनीये शेषाः ' ( अ० ९, सू० १६ ) इति सूत्रेण निराकृतत्वात् केवल वेदनीजन्यत्वस्य प्रतिपादनाच्च । अन्यच्च क्षुत्पिपासयोः मोहोदयसहायी कृत वेदनीयजन्यत्वं नास्तीति सयुक्तिकं प्रतिपादितं न्यायाचार्यन्यायविशारद महामहोपाध्याय श्रीयशोविजयपादैः अध्यात्ममतपरीक्षाग्रन्थे चतुस्त्रिंशदतिशयानां सिद्धिप्रसङ्गे ।
अपरञ्च यथा महाभावात् अदर्शनलाभ नाग्न्यारतित्री निषद्याक्रोशयाचनास त्कारपुरस्कारा इति एकादश परीषहाः केवलिषु न स्वीक्रियन्ते दिक्पटैरपि तथैव क्षुत्पिपासे अपि मोहोदय सहायकाभावात् न स्वीक्रियेतां तैः स्वीकारश्च तैः कृत इति विचारणीयं स्थलं विद्वद्भिः ।
"
पुलाकबकुशकुशील निर्ग्रन्थ स्नातका निर्ग्रन्थाः ' ( अ० ९, सू० ४६ ) इति सूत्रस्य व्याख्यानावसरे पुलाकादीनां विशेषप्रतिपत्त्यर्थमुक्तं श्रीमद्भहाकलङ्कदेवैः
46
पुलाच कुशप्रतिसेवना कुशीलाः द्वयोः संयमयोः सामायिकच्छेदोपस्थापनयोर्भवन्ति । ........ बकुशो द्विविधः - उपकरणबकुशः शरीरबकुशचेति । तत्र उपकरणाभिष्वक्तचित्तो विविधविचित्र परिग्रहयुक्तः, बहुविशेषयुक्तोपकरणकाङ्क्षी तत्संस्कारप्रतीकारसेवी भिक्षुरुपकरण कुशो भवति । शरीरसंस्कारसेवी शरीरबकुशः । ""
-तत्त्वार्थराजवार्तिके ( पृ० ३५९ )
एवं सति केवलकमण्डलु पिच्छिकायुक्तनन एव साधुः, न तु विशेषोपकरणयुक्तपरिग्रहधारी इति मन्यमानान् दिगम्बरीयान् प्रति प्रश्नोऽयम्
यदि भवतां मते पिच्छिकाकमण्डलू विनाऽन्यस्योपकरणस्यास्वीकार एव, तर्हि उपर्युक्तलक्षणानां बकुशनिर्ग्रन्थानां निर्ग्रन्थत्वस्याभावः, तेषां उपकरणेषु सक्तचित्तत्वात्, विविधविचित्रपरिग्रहयुक्तत्वात्, बहुवि शेषयुक्तोपकरणकाङ्क्षित्वात्, तत्संस्कारप्रतीकारसेवित्वात् । यद्येषामपि निर्ग्रन्थत्वं स्वीक्रियते भवद्भिः तर्हि किं न धर्मोपकरणानां मुक्तेरबाधकता स्वीक्रियते १ ।
'मूर्च्छा परिग्रहः' (अ० ७, सू० १२ ) इति परिग्रहलक्षणस्वीकारात् बकुशनिन्थेषु धर्मसाधनोपकरणसद्भावेऽपि मृच्छया अभावात् निर्ग्रन्थत्वं समस्ति इत्यभिप्रायेणेदं सूत्रमुपन्यस्तं सूत्रकारैः इति विरोधपरिहारकरणं दिक्पटानां स्वमतव्याघातभीतेः दुःशकम् । अपरच दिगम्बरस्वरूपलिङ्गिन एव निर्ग्रन्थाः इति मन्यमानैर्दिगम्बरैर्विचारणीयः तत्त्वार्थराजवार्तिककाराणामयं मुद्रालेख:
१ सर्वार्थसिद्धिटीकायामप्येवंविध उल्लेखः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002715 |
| Book Title | Tattvarthadhigamsutram Part 1 |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Jivanchandra Sakarchandra |
| Publication Year | 1925 |
| Total Pages | 546 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Philosophy, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 14 MB |