SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 94
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तृतीयो विभाग: अनुभव और स्मृति के योग से उत्पन्न, यह वही है, वह उसके समान है, यह उससे विलक्षण है, यह उसका प्रतियोगी है, ऐसे संकलात्मक ज्ञान को प्रत्यभिज्ञा कहा जाता है। जैसे- यह वही वलभी है जहाँ देवर्धिगणी ने आगम वाचना की थी, गवय गौ के समान है, महिष गौ से विलक्षण है, यह वस्तु इससे दूर है, यह इससे निकट है। कहीं-कहीं केवल दो स्मृतियों और दो अनुभवों के संकलन से भी प्रत्यभिज्ञान हो जाता है। न्या. प्र.- अनुभवस्य स्मृतेश्च योगेन एकमेतादृशं ज्ञानमुत्पद्यते यत्र एतादृशी प्रतीतिर्भवति यत् इदं तदेव, तत्सदृशमिदम्, तद्विलक्षणमिदम् तत्प्रतियोगि 'इदम्' इत्येवं रूपेण यत् संकलनात्मकं ज्ञानं भवति तत् प्रत्यभिज्ञा इत्युच्यते। प्रत्यभिज्ञायां ज्ञानद्वयं भवति- एकं स्मरणात्मकम्, अपरञ्च प्रत्यक्षात्मकम्। स्मरणात्मकज्ञानस्य प्रतीति: 'तत् शब्देन' भवति । प्रत्यक्षात्मकज्ञानस्य प्रतीतिश्च 'इदं शब्देन' भवति। तत् शब्दस्य इदं शब्दस्य च सहैव प्रयोगात् इदं ज्ञानं तत्ता इदन्तावगाहि ज्ञानमित्युच्यते। यथा- सा एव इयं वलभी यत्र देवर्धिगणिना आगमवाचना कृता। अत्र 'सा' इति तत् शब्देन पूर्वदृष्टा वलभी स्मर्यते तथा इयमिति इदं शब्देन तस्याः प्रत्यक्षता प्रतिपाद्यते । प्रत्यक्षस्मरणयोरेकत्र समावेशादिदं ज्ञानं संकलनाज्ञानमिति कथ्यते । एकत्वं सादृश्यं वैसादृश्यञ्चादाय अर्थद्वयस्य संघटनमेव संकलनम्। अथवा यत्रानेकं ज्ञानं संमिल्य एकतामाधत्ते तदपि संकलनमेव। उपर्युक्ते उदाहरणे तत् शब्देन इदं शब्देन च यद्यपि ज्ञानद्वयं प्रतीयते तथापि Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002672
Book TitleBhikshunyayakarnika
Original Sutra AuthorN/A
AuthorMahapragna Acharya
PublisherJain Vishva Bharati
Publication Year2007
Total Pages286
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size9 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy