________________
द्वितीयो विभागः
न्या. प्र.- उपर्युक्तानां पञ्चज्ञानेन्द्रियाणां प्रत्येकं चत्वारश्चत्वारो भेदा भवन्ति । तद्यथा— निर्वृत्तीन्द्रियम्, उपकरणेन्द्रियम्, लब्धीन्द्रियम्, उपयोगेन्द्रियञ्च ।
इदानीं द्रव्येन्द्रियभावेन्द्रियेति नाम्ना इन्द्रियभेदं चिकीर्षन् प्रत्येकमिन्द्रियं परिचाययितुमवतारयति सूत्रम्
19. निर्वृत्त्युपकरणे पौदगलिके ।
४७
आकाररचना निर्वृत्तिः । तत्र विषयग्रहणोपकारिणी शक्तिः उपकरणम् ।
एते द्वे अपि पुद्गलरूपत्वात् पौद्गलिके ।
निर्वृत्ति और उपकरण ये दो इन्द्रियां पौद्गलिक (द्रव्येन्द्रिय) हैं ।
इन्द्रियों के आकार - रचना का नाम है निर्वृत्ति । उसमें विषय को ग्रहण करने की जो उपकारक शक्ति है वह उपकरण है।
ये दोनों इन्द्रियां पुद्गलरूप होने के कारण पौद्गलिक कहलाती है।
न्या. प्र. - इन्द्रियाणां या आकाररचना सा एंव उच्यते निर्वृत्तीन्द्रियम् । तत्र निर्वृत्तीन्द्रिये विषयग्रहणस्य या उपकारिका शक्तिरस्ति सा एव उपकरणेन्द्रियेति नाम्ना कथ्यते । इदमिन्द्रियद्वयं पुद्गलरूपं भवतीति पौद्गलिकं द्रव्येन्द्रियं वापि कथ्यते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
