________________
४६
भिक्षुन्यायकर्णिका नाम्ना इन्द्रियेण मूत्रोत्सर्गः क्रियते। इमानि दशेन्द्रियाणि बाह्यनि सन्ति। एभिर्दशेन्द्रियैर्बाह्यविषया ज्ञायन्ते तथा बाह्यकार्याणि च क्रियन्ते। तदुक्तम्बुद्धीन्द्रियाणि चक्षुः श्रोत्रघ्राणरसनत्वगाख्यानि। वाक्पाणिपादपायूपस्थानि कर्मेन्द्रियाण्याहुः ॥ 26 रूपादिषु पञ्चानामालोचनमात्रमिष्यते वृत्तिः। वचनादानविहरणोत्सर्गानन्दाश्च पञ्चानाम् ।। 88.
सांख्यकारिका श्लोकद्वयस्यार्थः स्फुटीकृत उपरि। आचार्यों हेमचन्द्रस्तु पञ्चैवेन्द्रियाणि मनुते ज्ञानजनकानि। ज्ञानविशेषहेतूनामेवेन्द्रियत्वमिति इन्द्रियलक्षणं तन्मते। यदि चेष्टाविशेषनिमित्तानामपि इन्द्रियत्वं स्वीकरणीयं स्यात् तदा चेष्टानामनन्तत्वात् इन्द्रियाणामपि आनत्यं प्रसज्येत। तस्मात् पञ्चैवेन्द्रियाणि। वस्तुतस्तु ज्ञानेन्द्रियाणीव कर्मेन्द्रयाण्यपि नियतान्येव कार्याणि कुर्वन्ति। एतेषामपि कार्याणि सन्ति प्रसिद्धानि। अत एव दर्शनान्तरेषु इन्द्रियाणां मध्ये कर्मेन्द्रियाणामपि गणना कृता वर्तते। इदानीमिन्द्रियभेदं वर्णयितुमुपक्रमते
18. प्रत्येकं चतुर्धा॥
प्रत्येक इन्द्रिय के चार-चार भेद हैं- निर्वृत्ति, उपकरण, लब्धि और उपयोग।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
