________________
भिक्षुन्यायकर्णिका
वह लक्षण है, जैसे
चैतन्य जीव का लक्षण है। उष्णता अग्नि का लक्षण है। सास्ना (गलकम्बल) गौ का लक्षण है। कहीं पर कादाचित्क धर्म भी लक्षण बन जाता है, जैसेदण्डी पुरुष। न्या. प्र. - व्यवच्छेदकधर्मो लक्षणम् यः व्यवच्छिनत्ति समुदायात् एकं पदार्थं पृथक्करोति स व्यवच्छेदको धर्म एव तस्य वस्तुनो लक्षणम्। अनया रीत्या वक्तुं शक्यते यत् वस्तुनि वर्तमानस्तदीयोऽसाधारणधर्म एव तद् वस्तु अन्यस्मात् वस्तुनः पृथक्कृत्य तल्लक्षणं भवति। असाधारणधर्मः स एवोच्यते यः तद्वृत्तित्वे सति तदितरावृत्तिर्भवेत् । यथा जीवस्य लक्षणं चैतन्यमस्ति। इदं चैतन्यम् अजीवात् जीवं व्यवच्छिनत्ति । अजीवे चैतन्यं नैव भवतीति विभनक्ति इदं जीवम् अजीवेभ्य इति तल्लक्षणं साधु एव। एवम् आग्नेर्लक्षणमस्ति औष्ण्यम् । उष्णता अनिमात्रवृत्तिर्धर्मः। न चेयमग्निव्यतिरिक्ते जलादौ कदाचिदपि तिष्ठति। न च अग्निसंयोगात् तसे पयसि उष्णतायाः सत्वात् लक्षणमिदमतिव्यासमितिवाच्यम् ? तत्रोष्णताया
औपाधिकत्वेनादोषात् । न च जले स्वाभाविकी उष्णता कदाचिदपि तिष्ठतीतिनास्त्यत्रातिव्याप्तिदोषलेशोऽपि। एवमेव गोर्लक्षणं सास्नावत्वं महिण्यादिभ्यः पशुभ्यो गां
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
