________________
प्रथम विभाग:
3.
प्रमाण, प्रमेय, प्रमिति और प्रमाता- न्याय के ये चार अंग हैं।
प्रमाण- साधन ।
प्रमेय-वस्तु ।
प्रमिति — फल |
------
प्रमाता - परीक्षक ।
न्या. प्र. - प्रमाणं प्रमेयं प्रमितिः प्रमाता चेति चतुरङ्गः । न्यायस्य चत्वारि अङ्गानि भवन्ति । तानि च इत्थम्प्रमाणम् प्रमीयते येन तत् प्रमाणम् - साधनम् । प्रपूर्वात् मा धातोः करणे अनट् प्रत्यये निष्पन्न: प्रमाणशब्दः साधन
वाचकः ।
प्रमेयम् - प्रमीयते यत् तत् प्रमेयं ज्ञेयं वस्तु । ज्ञप्तिर्ज्ञानं वा फलम् ।
प्रमितिः प्रमाता प्रमिमीते जानाति यः स ज्ञाता एव प्रमाता । एभिश्चतुर्भिरङ्गैः समुपेतो न्याय: प्रेक्षावतां कृते भवत्युपयोगी । किमुद्दिश्य न्यायस्य प्रवृत्तिरिति शंकां मनसि निधाय लिखति
---
m
अर्थसिद्धयै तत्प्रवृत्तिः ।
असतः प्रादुर्भावः, इष्टावाप्तिर्भावज्ञप्तिश्चेति त्रिविधाऽर्थसिद्धिः । तत्र न्यायस्य प्रवृत्तेः साक्षात् निमित्तं भावज्ञसिरेव ।
न्याय की प्रवृत्ति अर्थसिद्धि के लिए होती है।
अर्थसिद्धि के तीन प्रकार हैं-असत् का प्रादुर्भाव, इष्ट
की प्राप्ति और पदार्थ का ज्ञान ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
