________________
परिशिष्ट
२०७
विरोधी है ताप । ताप में व्याप्त उष्णता का यहां अभाव है ।
न्या. प्र. - (ख) विरोधिकारणानुपलब्धिः - अस्ति कश्चन एतादृशो हेतुर्य: स्वकीयेन अभावेन कस्यापि वस्तुनः भावम् अस्तित्वं साधयति । तत्र विरोधिकारण-स्योपलब्धिर्नैव भवति । यत्र स्वकीयेन अभावेन कस्यापि अस्तित्वं साध्यते तत्र साधनविरुद्धस्योपलब्धिर्नैव भवति । यथा- अत्र समाजे, अज्ञानं वर्तते, शिक्षाभावात् । अत्र समाजः पक्षः, तत्र अज्ञानं साध्यम् अस्ति, हे तुरस्ति- शिक्षाभावात् । अत्र हेतुरभावात्मकोऽस्ति ।
=
अत्र साध्यस्य ( विधेयस्य) विरोधी अस्ति ज्ञानम्, ज्ञानस्य कारणमस्ति शिक्षा, तस्या अत्र अभावो वर्तते । एवञ्च शिक्षाभावरूपः अभावात्मको हेतुः समाजविशेषे अज्ञानस्यास्तित्वं साधयति । अत एवायं हेतुः अज्ञानस्यास्तित्वसाधनात् विधिहेतुः । अत्र शिक्षा -- भावात् इति हेतु: साध्यविरुद्धस्य ज्ञानस्यानुपलब्धेरपि साधनमस्ति । यतो नास्त्यत्र शिक्षा इति अज्ञानविरुद्धस्य ज्ञानस्य अनुपलब्धिरपिसाध्यतेऽनेन हेतुना । विरुद्धकारणानुपलब्धिरत्र ।
(ग) विरोधिकार्यानुपलधि : - अस्वास्थ्यमस्मिन् मनुष्ये समस्ति मांसलतानालोकनात् । अत्र विधेयम् अस्वा
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
