________________
षष्ठो विभागः
१७५
प्रमाण और फल में एकान्त भेद होने पर यह इस प्रमाण का फल है इस प्रकार का सम्बन्ध घटित नहीं होता । उनमें अभेद होने पर या तो प्रमाण ही होता है या फल ही होता है- अभेद में दो नहीं हो सकते ।
प्रमाणस्य फलं प्रमाणात् कथञ्चिद् भिन्नं कथञ्चित् चाभिन्नमिति वेदितव्यम् । फलस्य प्रमाणतो यदि भिन्नत्वमेव स्वीक्रियते तदा नेदं वक्तुं शक्यते यत् प्रमाणस्यैवेदं फलं न घटस्य फलमिति । यथा फलं प्रमाणात् भिन्नम् तथैव घटादपि भिन्नमेव । यदि च प्रमाणं फलञ्चेत्युभयमपि अभिन्नमेव स्वीक्रियते चेत् प्रमाणमेव स्यात् फलमेव वा स्यात् । अभेदे द्वयोः सत्ता पार्थक्यं नोपैति । तस्मादुच्यते-फलं प्रमाणात् भिन्नाभिन्नं प्रमाणफलत्वान्यथाऽनुपपत्तेरिति । सम्प्रति प्रमाणफलयोर्भेदं साधयितुकामः प्रस्तौति सूत्रम्
न्या. प्र.
―
14. साध्यसाधनभावेन तयोर्भेदः ।
प्रमाणम्-साधनम्, फलञ्च साध्यमिति ।
साध्य और साधन भाव की अपेक्षा से प्रमाण और प्रमाणफल , भिन्न होते हैं ।
प्रमाण साधन होता है और फल साध्य |
न्या. प्र.
-साध्यसाधनभावस्य अपेक्षया तु प्रमाणं भिन्नं, तदीयं फलञ्चभिन्नं भवति । प्रमाणं साधनं भवति । तच्च ज्ञानस्वरूपम् । तस्मादेव चार्थबोध: - प्रकाशः । अतएव प्रमाणम् अर्थबोधस्य साधनमुच्यते । साधनात् साध्यं निष्पद्यते ज्ञायते तदेव च
――――
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
