________________
१४४
भिक्षुन्यायकर्णिका
10.
ऋजुसूत्रः शब्दःसमभिरूढः एवंभूतश्चेति । तत्र ऋजुसूत्रं सूत्रद्वारा प्रस्तौतिवर्तमानपर्यायग्राही ऋजुसूत्रः। यथा-साम्प्रतं सुखम् । वर्तमान पर्यायग्राही नय को ऋजुसूत्र कहा जाता है। जैसे- वर्तमान में सुख है। न्या. प्र.- गुणपर्यायाश्रयो द्रव्यमिति द्रव्यस्य लक्षणम्। तत्र प्रत्येकं द्रव्ये कालक्रमात् पर्यायभेदो भवति । तंत्रातीतवस्तुनोऽवर्तमानत्वात् भविष्यतश्च अनागतत्वात् अयं नयः केवलं वर्तमानकालिकं पर्यायमेव गृह्णाति। अतीतानागतकालरहितत्वात् वर्तमानमात्रस्य केवलस्य ग्रहणात् सरलोऽयं नयः। अत्रोदाहरणरूपेण प्रस्तुतीकृतम् साम्प्रतं सुखमिति । अस्मिन्नुदाहरणे क्षणस्थायिनः सुखाख्यपर्यायमात्रस्य प्राधान्येन ग्रहणं कृतं वर्तते। अस्ति क्रियया सह सुखस्यैवान्वय इति तस्यैव प्राधान्यम् । तदधिकरणम्-आत्मद्रव्यं तु न विवक्षितम्, अथवा अप्राधान्यमेव भजते तत्। सुखदुःखादयः पर्याया आत्मद्रव्यं विहाय कदापि न तिष्ठन्ति। तत्र यदा अनेन नयेन सुखादयः प्राधान्येन विवक्ष्यन्ते तदा आत्मद्रव्यस्य गौणत्वं सुतरामेव स्पष्टमिति विवेकः।।
1. अत्र हि क्षणस्थायि सुखाख्यं पर्यायमानं प्राधान्येन प्रदर्श्यते, तदधिकरणभूतं
पुनरात्मद्रव्यं गौणतया नार्ण्यते।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
