________________
पञ्चमो विभागः
१३९
जैसे - ईंधन, जल आदि सामग्री लाने में प्रवृत्त व्यक्ति से पूछने पर वह कहता है- मैं चावल पकाता हूँ ।
आज भगवान् महावीर का निर्वाण दिन है।
यह नवजात शिशु विद्वान् है ।
न्या. प्र. अस्यायं भावः संकल्पग्राही विचारोऽपि नैगमनयः कथ्यते ।
-
संकल्पश्च कल्पना आरोपो वा । नैगमनयस्य विषयो भावोऽभावश्चेत्युभयमपि भवति । तस्मात् संकल्पग्राही विचारोऽपि - नैगमनय इति कथ्यते । देशकालोपचारलोकरूढिवशात् संकल्प: अनेकप्रकारको भवति । यथा - जलेन्धनादिसामग्रीसमाहरणे प्रवृत्तो जनः किं करोषीति पृष्टे सति उत्तरति ओदनं पचामि इति । नेदानीम् ओदनं निर्मितं किन्तु तन्निर्माणप्रक्रिया प्रचलन्ती वर्तते । तावतापि सः कथयति अहम् ओदनं पचामीति । अत्र अपूर्णक्रियायां पूर्णताया आरोप: कृतो वर्तते । अथवा भविष्यत्कालिकक्रियायां वर्तमानकालिकत्वारोप इति वर्तमान नैगमोऽयम्। यद्यपि भगवतो महावीरस्य निर्वाणदिवस: प्राचीन कालिकः किन्तु यस्मिन् मासे यद्दिने वा जातो निर्वाणः स समयो यदा पुनरायाति तदा कथ्यते अद्य भगवतो महावीरस्य निर्वाणदिवसः । अत्र अतीतेऽपि वर्तमानकालस्यारोप इति भूतनैगमोऽयम् ।
नवजातोऽयं शिशुर्विद्वान् इति यदा उच्यते यदा नासौ बालो विद्वान् किन्तु स विद्वान् भविष्यति । अनेन प्रकारेण
Jain Education International
-
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
