________________
चतुर्थी विभागः
5.
चतुर्थविभागस्य प्रथमसूत्रे शब्दादयः श्रुतज्ञानस्य साधनमित्युक्तं, तत्र शब्दोऽर्थप्रतिपत्तिहेतुः केन प्रकारेण भवतीति प्रतिपादयति सूत्रद्वारा
सहजसामर्थ्यसमयाभ्यां शब्दोऽर्थप्रतिपत्तिहेतुः ।
सहजसामर्थ्यम् - शब्दस्यार्थप्रतिपादन शक्तिः योग्यतानाम्नी, समय:-संकेतः, ताभ्यां शब्दोऽर्थप्रतिपत्तिहेतुर्भवति, नान्यथा । सहजसमार्थ्य और संकेत के द्वारा 'शब्द' अर्थप्रतिपत्ति ( अर्थबोध ) का हेतु बनता है ।
११३
सहज सामर्थ्य - शब्द की अर्थ- प्रतिपादनशक्ति या योग्यता । समय का अर्थ है संकेत । इन दोनों के द्वारा शब्द अर्थ-बोध का हेतु बनता है, अन्यथा नहीं ।
-
न्या. प्र.. अस्यायं भाव:- शब्देऽर्थबोधिका शक्तिः सहजा । सा एव शक्तिः सहजसामर्थ्यमपि कथ्यते। तस्या एवापरं नाम योग्यताऽप्यस्ति । अनया योग्यतया शब्द: अर्थं प्रतिपादयति । यथा इन्द्रियाणि स्वस्वविषयमर्थमनादिकालत एव प्रकाशयन्ति.. तथैव शब्दोऽपि अनादिकालत एवार्थं प्रकाशयन् वर्तते । तदुक्तं शाब्दकैः
इन्द्रियाणां स्वविषयेष्वनादिर्योग्यता यथा ।
अनादिरर्थैः शब्दानां सम्बन्धो योग्यता तथा ॥
वैयाकरणभूषण
शब्देऽर्थप्रतिपादिका शक्तिस्तिष्ठति । अत एव शब्द: शक्त इति पदेनाप्यभिधीयते । इयं शब्दनिष्ठाशक्तिरनादि-कालत एव शब्दे
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
