________________
तृतीयो विभागः
९७
कार्यस्य नाशः स एव प्रध्वंसस्यादिः। उत्पत्तिमामपि प्रध्वंसः अविनाशी अस्ति। अर्थात् प्रध्वसस्य जन्म भवति परन्तु तस्य नाशस्तु नैव भवति । नाशस्य नाशस्तु वक्तुमप्यशक्यः।
इतरेतराभावं प्रस्तोतुकामः सूत्रमारचयति32. परस्परापोह इतरेतरः ।
अयं सादिसान्तः, यथा-स्तम्भे कुम्भस्य, कुम्भे स्तम्भस्य। परस्पर- एक में दूसरे के अभाव का नाम इतरेतराभाव है।
यह सादि और सान्त होता है, जैसे- खम्मे में घड़े का अभाव और घड़े में खम्मे का अभाव । न्या. प्र.- परस्मिन् परस्य अन्यस्य अभाव इतरेतराभावः। अयमितरेतराभावः सादिः अस्ति तथा सान्तश्चास्ति। तात्पर्य मिदं यत् स्तम्भकुम्भयोरेकत्रावस्थाने एवं वक्तुं शक्यते स्तम्भः कुम्भो न, कुम्भः स्तम्भो न इति। लोकेऽस्मिन् भेदस्य सार्वत्रिकतया प्रत्येकं वस्तु प्रत्येकं वस्तुनो भिन्नमिति उदाहरणानामानन्त्यमत्र वर्तते। घटः पटो न, इत्यादीनि प्रसिद्धानि सन्ति उदाहरणानि। अस्य प्रतीतिः नञा भवति। यथोक्तमुपरि । अनाद्यनन्ते जगति भेदस्यापि अनाद्यनन्तत्वम्। स्थितौ चास्यामितरेतराभावस्याप्यनाद्यनन्तत्वं कथं नेति चिन्तनीयो विषयः। अत्यन्ताभावं लक्षयति
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
