________________
तृतीयो विभागः न्या. प्र.- अभावेन प्रतिषेधहेतवः स्वकीयेन
नास्तित्वेन वस्तुनो नास्तित्वं साधयन् हेतुः अभावात्मकः प्रतिषेधसाधकः कथ्यते। यथा- नास्ति पुस्तकं दृश्यानुपलब्धेः अत्र पुस्तकं नास्ति यतो हि अत्र दृश्यं किमपि वस्तु नास्ति। अत्र दृश्यानुपलब्धिरिति अभावात्मको हेतुः अत्र पुस्तकाभावं साधयतीति अभावेन
प्रतिषेधहेतुरयम्। साधनात् साध्यज्ञानमनुमानमिति अष्टमसूत्रोक्त्या साधनस्य लिङ्गस्य अनुमितौ महत्त्वपूर्ण स्थानम्। तृतीयविभागस्याष्टमसूत्रस्य विवेचनावसरे व्याख्यातमेतत् विस्तरेण । तस्य हेतोः प्रयोगः कथं भवतीति प्रतिपादयितुकामः सूत्रयति
15. तथोपपत्त्यन्यथानुपपत्तिभ्यां तत्प्रयोगः।
तथोपपत्तिः अन्वयः। अन्यथानुपपत्ति: व्यतिरेकः । यथाअग्निमानयं पर्वतः, तथैव धूमोपपत्तेः । अग्निमानयं पर्वतः, अन्यथा धूमानुपपत्तेः । तात्पर्यैक्याद् एकत्रैकस्यैव प्रयोगः । हेतु का प्रयोग तथोपपत्ति और अन्यथानुपपत्ति दोनों से होता है। तथोपपत्ति का अर्थ है अन्वय और अन्यथानुपपत्ति का
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
