Page Text
________________
६
प्रकरणं शास्त्रैकदेशं प्रतिपादयति, शास्त्रानुक्तं युक्तियुक्तं कमपि विशेषं च वक्ति । प्रकरणमभावं सप्तमं पदार्थं प्रतिपादयन्न विरुध्यते इति ।
"शास्त्रैकदेशसम्बद्धं शास्त्रकार्यान्तरे स्थितम् । आहुः प्रकरणं नाम शास्त्रभेदं विपश्चितः ।।२।।”
तत्र सर्वेषामाधारत्वेनोपजीव्यत्वात् पूर्वं द्रव्योपन्यासः । तदनन्तरं मूर्त्तामूर्त्तद्रव्यवृत्तित्वाद् गुणस्य । ततश्च मूर्त्तद्रव्यमात्रवृत्तित्वात् कर्मणः । त्रयाधेयत्वात्तदनु सामान्यस्य । समवायवतां सर्वेषां सङ्कलनार्थं विशेषाणाम् । तदनन्तरं पूर्वोक्तेषु पञ्चसु समवायो वर्त्तत इति सूचनाय समवायस्य । तथा चोक्तम् — “अवयवावयविनोर्गुणगुणिनोः क्रियातद्वतोर्जातिव्यक्त्योर्विशेषविशेषिणोः समवायः सम्बन्धः” इति । तदनु अवशिष्टस्याभावस्येति ।।२।।
अथ मूलभेदानां प्रभेदानां च सर्वेषां लक्षणानि सङ्कलितान्यवविभणिषुः समस्ताँस्तानभिदधानः पूर्वमुपन्यस्तं द्रव्यपदार्थं भिनत्ति -
सप्तपदार्थी
तत्र द्रव्याणि पृथिव्यप्तेजो- वाय्वा ऽऽकाशकाल - दिगात्म-मनांसि नवैव ।।३।।
'तत्र' तेषु सप्तसु पदार्थेषु अग्रे प्रतिपाद्यलक्षणानि 'नवैव' नवसङ्ख्याकानि भवन्ति । एवकारः पूर्ववत् । नाधिकानि न न्यूनानीत्यर्थः ।
भिनत्ति—
तत्र सर्वप्रमाणज्येष्ठप्रत्यक्षग्रहणयोग्यानां पूर्वं पृथिव्यप्तेजसामुपन्यासः । तत्राप्येकादशगुणात्तेजसः, चतुर्दशगुणानां पृथिव्यपाम् । तत्रापि सर्वाधारभूतत्वात् पृथिव्याः । तदनु बाह्येन्द्रियग्राह्यगुणाधारत्वात् पृथिव्यप्तेजोऽभितुल्यत्वख्यापनार्थं वायोः । तदनु पञ्चानामपि महाभूतानां सङ्कलनार्थमाकाशस्य । ततश्च मूर्त्तमात्रवृत्त्योः परत्वापरत्वयोरुत्पादकत्वात् कालदिशोः । अथवा, शीतातपमेघवृष्टि - वनस्पतिपुष्पफलादीनां नानाविधमूर्त्तवस्तूनां कारणत्वात् कालदिशोः । विभूनां सर्वेषामेकत्रकरणार्थमात्मनः । तदन्ववशिष्टस्य मनस इति || ३ ||
यथोद्देशस्तथानिर्देश इति न्यायात् पूर्वोपन्यस्तभेदानभिधाय सम्प्रति द्वितीयं गुणपदार्थं
गुणास्तु रूप-रस- गन्ध-स्पर्श-सङ्ख्या-परिमाण - पृथक्त्व-संयोग-विभाग- परत्वाSपरत्व - बुद्धि- सुख - दुःखेच्छा-द्वेष प्रयत्न- गुरुत्व द्रवत्व-स्नेह-धर्माऽधर्म-शब्दाश्वतुर्विंशतिरेव । । ४ । ।
Jain Education International
'गुणा' वक्ष्यमाणलक्षणाः । तुशब्दो द्रव्यपदार्थाद्विशेषख्यापनार्थः । रूपं च रसश्चेति द्वन्द्रः कार्यः । एवकारः पूर्ववत् । तत्र पूर्वं रूपस्य तदनु रसस्य ततश्च गन्धस्येत्यादिक्रमेण य उपन्यासः तत्कारणानि गुणभेदानां रूपरसादीनां प्रभेदावसरे वक्ष्यामः ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002654 |
| Book Title | Saptapadarthi |
| Original Sutra Author | Shivadityacharya, Jinvardhansuri |
| Author | J S Jetly |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 122 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 5 MB |