Dvadasharnaychakram Part 4

SR No.: 002587
Original Sutra Author: Mallavadi Kshamashraman
Author: Labdhisuri
Publisher: Chandulal Jamnadas Shah
Publication Year: 1960
Total Pages: 364
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 11 MB

Page 167

१०४४
न्वायागमानुसारिणीव्याख्यासमेतम्
[ नियमविधिनयारे
देr इत्युक्ते नान्योऽस्तीत्युक्तं भवति, स चार्थो न घटते, न स निरपेक्षः, एकत्वान्यत्वोभयत्वानुभयत्वविकल्पानामन्योऽन्यापेक्षत्वात्, अथासहायवचन एकशब्दः, तथा सति सहगते - यद्यर्थेनाव्यतिरेकादेकत्वं नास्ति किन्त्वन्यत्वमेव सिद्धयेदिति पुनरन्यत्वमेवार्थः ।
Aww
( अन्वयेति ) अन्वयव्यतिरेकाभ्यामर्थाधिगमाच्च, कथमिति, तत्कथं भाव्यत इति पृच्छति, 5 उच्यते - एकशब्दो ह्यन्यनिरपेक्ष संख्यार्थोऽप्रविभागैकशब्दार्थत्वात्, हिशब्दो यस्मादर्थः यस्मादेकशब्दः संख्यावाचित्वेऽन्यनिरपेक्षां संख्यां संख्ये [ ये]न प्राधान्येनाह संख्यान्तरव्यावर्त्तनार्थम्, एकोऽयं न द्वियादयोsर्था इति लोके, तस्मादेक इत्युक्ते नान्योऽस्तीत्युक्तं भवति, स चार्थो न घटते न स निरपेक्षः यस्मादेकत्वान्यत्वोभयत्वानुभयत्वविकल्पानामन्योऽन्यापेक्षत्वात् प्रागुक्तविधिना, अथासहायवचन एकशब्द :- अथ मा भूदेष दोषोऽन्यनिरपेक्षसंख्यार्थत्वकृत इत्यसहायवाची विकल्प्येतैकशब्दः, तस्मादस्त्येकत्वं 10 तदस्तित्वादन्यत्वाद्यप्यस्तीत्यवक्तव्यविषयसद्भावसिद्धिरिति, अत्र ब्रूमः तथा[स]तीत्यादि, सहैतीति सहायः सहायनं सहगतिः द्वयोर्बहूनां वा भवतीति सहगतेद्वर्षाद्यर्थेन [अ] व्यतिरेकादेकत्वं नास्तीति तदवस्थमवक्तव्याविषयत्वम्, किन्त्वन्यत्वमेव च सिद्ध्येदिति पुनरन्यत्वमेवार्थः, एवमेकशब्दोऽर्थापत्त्याऽन्यत्ववाचीत्युक्तम्, अथान्य एकः सोऽपि ततोऽन्य एक इत्येकशब्दोऽन्यार्थवाची ।
wwwwww
wwwww
ततोsर्थे तु साक्षादन्यत्वमेव विशेषविषयं ततोऽन्यत्वनिषेधेऽतिस्फुट एव स्ववचन15 विरोध इत्युक्तम्, तथा चानन्यत्वमपि सिद्ध्यति प्रतिपक्षाक्षेपात् यथा व्याख्यातमेकत्वान्यत्वयोः परस्परप्रत्यपेक्षत्वं तथोभयानुभयत्वयोश्च, एवं तावदेकत्वसिद्धप्रतिपक्षबलात् सिद्धं
3
पटादिरिति व्यतिरेकाद्धटस्वरूपावधारणं भवति तथैकशब्देनाप्यन्वयव्यतिरेकाभ्यामर्थाध्यवसाय इत्याशयेन तन्निरूपयतिकथमितीति, एकशब्दोऽन्यनिरपेक्षसंख्यावचनः, अन्यनिरपेक्षसंख्याया अप्रविभागेकशब्दार्थत्वात् यथा एको घट इत्यादी दा संख्यावाच्येकशब्दो न त्वसहायवचनस्तदाऽन्यनिरपेक्षामेकत्वगुणरूपां संख्यां संख्यावद्द्रव्यप्राधान्येनाभिधत्ते, एकत्वसंख्यावानेवायं 20 घट इति, यतोऽत्रैकत्वं विशेषणं विशेषणत्वञ्च व्यावर्त्तकत्वरूपमत एवापरसंख्याव्यावृत्तिरपि ततो भवति, एक एवायं घटो न यादिरिति एवमेव हि लोकेऽनुभूयते एवञ्चैक इत्युक्त एक एव, नान्योऽस्तीति निरपेक्षैकत्वमुक्तं भवति एवञ्चेदृशार्थो विकल्पविषयैकत्वनानात्वोभयत्वादौ न घटते तद्विकल्पानां परस्परापेक्षत्वादिति भावः । एनमेव भावं स्फुटीकरोति - एकशब्दो हीति । एवं गुणभूतैकत्वविशिष्टवा चकत्वमेकशब्दस्योपदर्श्य तन्नात्र घटत इत्याह-स चार्थ इति । न स इति, एकत्वान्यत्वादिविकल्पविषय एकत्वं न निरपेक्षमित्यर्थः । तद्विकल्पानां परस्परसाकांक्षत्वादित्याह यस्मादेकत्वेति । न निर25 पेक्षैकत्ववचन एकशब्दः, किन्त्वसहायवचनः, तस्मान्न प्रोक्तदोषसम्भावनाऽत्रास्ति, तस्मादेकत्वान्यत्वयोः सद्भावादवक्तव्यत्वविषयसिद्धिरित्याशङ्कते - अथासहायवचन इति । व्याकरोति - अथ मा भूदिति । एवमप्येकत्वं नास्तीति समाधत्तेतथा सतीत्यादीति, सहायो नाम सहगमनम्, तच्च द्वयोर्बहूनां वा पदार्थानां भवति, ते च पदार्था एकत्वेनाव्यतिरिक्ताः, ससहायेष्वप्येकत्वप्रत्ययदर्शनात्, तथा च सहायविरहरूपासहायात्मकैकत्वं नास्तीति नावक्तव्यविषयसद्भावसिद्धिः, एकत्वाभावादेव चान्यत्वमेव सिद्ध्येत्, तथा च य एक इत्युच्यते सोऽन्य एवेत्येकशब्दस्यान्यत्वमेवार्थोऽर्थतः सम्पद्यत इति भावः । 30 द्वयोर्बहूनां वा मध्ये योऽन्यः स एकः, यतोऽन्यः सोऽप्येक इति, योऽन्यो न भवति, अथ चैको भवतीदृशस्य कस्याप्यर्थस्याभावादन्य एवार्थादेकशब्दवाच्य इति दर्शयति - अथान्य इति । भवत्वेकशब्दोऽन्यार्थः को दोष इत्यत्राह - ततोऽन्यार्थे त्विति । पृथगेकत्वविलक्षणं विशेषविषयं प्रतिपादयितुं विशेषस्य भावपृथग्भूतं रूपमाख्येयमित्यादिना पृथगेकत्वमन्यत्वं विशेषाणां