Page Text
________________
wwwmamawalam
प्रवृत्तिरेव प्रकाशः] न्यायागमानुसारिणीव्याख्यासमेतम्
३५१ तथा सत्त्वस्वरूपव्यक्तिप्रकर्षों नान्यतो भवति, किं तर्हि ? स्वत एव, एव मुपादानग्रहणात् सर्वसम्भवाभावात् । शक्तस्य शक्यकरणात् कारणभावाच्च सत्कार्यमि'(सां० का०९)त्येतेभ्यो हेतुभ्यः सत्त्वगुणोऽन्यनिरपेक्षस्वरूपव्यक्तिप्रकर्ष इति ग्राह्यम् , एवं सत्त्वस्य प्रकाशनं तमसा सह योज्यं रजसश्च प्रवर्त्तनमिति, किश्चान्यत्-यदा च सुदूरमपीति यावदपरिणामकत्वात् सुदूरमपि विचारात्मना गत्वा न प्रागवृत्तेरसत्कार्यपरिहारेण प्रकर्षः परिणामवादाहते, [ते]न परिणामः प्रकर्षण वृत्तेः कारणमेषितव्यम् , B यदा चैवं तदा परिणामाभ्युपगमेन पुनरप्येतदेवापन्नं परिणामादात्मन्येव वर्त्तते युवत्ववत्, अन्यत्र वृत्तस्य परिणामस्यान्यत्रापरिणामकत्वात् , जिनदत्ते वृत्तः परिणामो न साधुदत्ते कौमारयौवनादि प्रवर्तयति कौमारं यौवनं वा, किं तर्हि ? जिनदत्त एव करोति नान्यदन्यथा करोति यथा तथा [न] सत्त्वे प्रवृत्ति कश्चिदन्यः कुर्यात् स्वत एव प्रवर्त्ततेति ।
एवं तावदप्रवृत्तप्रवृत्तिप्रतिषेधादनग्निप्रकाशदृष्टान्तप्रसङ्गागतवादमवतार्य पूर्ववदुदाहरणेन प्रस- 10 ङ्गमुत्थापयिष्यन्नाह
एवं तर्हि पूर्ववदुदाहरणादेव पाश्चात्यावस्था विशिष्टा, स विशेषो रजःप्रवर्तनादेव क्षीरदधिपरिणामकालत्ववत् पूर्व न प्रवृत्तं पश्चाच्च प्रवृत्तमिति, एतन्न, परिणामस्य तत्रैवोक्तत्वात् , प्रकाशात्मैव हि प्रवृत्तिः कालः, इतरथा स प्रकाशो न स एव, तथाऽप्रवृत्तत्वात् , तथाऽभूतत्वादित्यर्थः, घटपटवत् । यैव च प्रवृत्तिः स एव प्रकाशः, तथावृत्तत्वात् , घटघट- 15 खात्मवत् ।
[एवं तर्हि ]पूर्ववदुदाहरणादेवेत्यादि, यावत् प्रवृत्तमिति, नन्वेतत्त्वयाऽभ्युपगतं पूर्वावस्थोदाहरणादेव पाश्चात्यावस्था विशिष्टेति, अन्यथा हि को विशेषः पूर्वापरावस्थयोः रजःप्रवर्तना
घटादितस्तस्याभेदप्रतिपादनार्थम् , तेनासतोऽभिव्यक्ते भिव्यक्तिः, किन्तु घटात्मत्वात् सत्येवाविर्भवतीति उपादानेति । 20 दध्यर्थी नोदकमुपादत्ते किन्तु क्षीरमेव, क्षीरादित एव दध्यादिरेव भवति, न तु सर्वस्मात् तृणपांसुवालुकादेः सर्वे रजतसुवर्णमणिमुक्ताप्रवालादिः, शक्तः कुलालादिः शक्यादेव मृत्पिण्डात् घटशरावादीनारभते न तु तृणवृक्षादिभ्यः, कोद्रवेभ्यः सजातीयाः कोद्रवा एव भवन्ति, न तु शाल्यादय इति हेतुभ्यः कारणे कार्यस्य नियतत्वादापत्तिकारणनिरपेक्षः खत एव सत्त्वखरूपव्यक्तिप्रकर्षो भवतीति भावः। उक्तार्थमन्यत्राप्यतिदिशति-एवमिति । अनेकधा विचार्यमाणे प्रागवृत्तेः प्रकर्षों नासत्कार्यवादे सम्भवति, किन्तु परिणामवाद एव, अवस्थितस्य द्रव्यस्य हि पूर्वधर्मनिवृत्तौ धर्मान्तरोत्पत्तिः परिणामः, मृद्धर्मी च पिण्डाकाराद्धर्माद्धर्मान्तरमुपसम्पद्यमानो धर्मतः परिणमते घटाकार इति, तथा च सत्त्वस्य प्रकर्षेण वृत्तेः कारणं परिणाम एव, 25 स च परिणामभूतः प्रकर्षः सत्त्वस्यात्मभूत एव न धर्मिखरूपमतिकामति, तत्वरूपातिक्रमे चान्यत्वादविशेषतोऽन्यत्र वृत्तिप्रसमतोऽन्यत्र वृत्तस्यान्यत्र परिणामकत्वप्रसङ्ग इत्याशयेनाह-सुदरमपीति । गमनं न्यायाध्वना, न तु देशत इत्याह-विचारात्मनेति । एवञ्च यथा प्रकाशनेऽप्रवृत्तोऽग्निरनग्नित्वान्न प्रकाशते तथा यदि सत्त्वमलब्धप्रवृत्ति स्य स्मारयति-एवमिति । ननु सत्त्वं पूर्ववद्वोत्तरकालमपि न प्रकाशेतेति पूर्वावस्थाया दृष्टान्तीकरणेनोत्तरावस्थावत्यनुपपत्तिप्रदर्शनेन च तवापि पूर्वावस्थातोऽपरावस्था विशिष्टेति सम्मतमेव. अन्यथाऽनुपपत्त्युद्भावनासम्भवात्, सा चोत्तरावस्था सत्त्वस्य 30 रजःप्रवर्तनादेव स्यात्, न स्वतः, सदा प्रवृत्तिप्रसङ्गेन पूर्वोत्तरावस्थयोविशिष्टत्वासम्भवात् , तस्मादसदकरणादितो नान्यतः
१ सि.क. यावन्न ।
_Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002585 |
| Book Title | Dvadasharnaychakram Part 2 |
| Original Sutra Author | Mallavadi Kshamashraman |
| Author | Labdhisuri |
| Publisher | Chandulal Jamnadas Shah |
| Publication Year | 1951 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 25 MB |