Page Text
________________
वीतावीते] न्यायागमानुसारिणीव्याख्यासमेतम्
४११ स्थावगाहोपकारस्या नैते धर्माः सन्तीति वादपरमेश्वरमतम् , अतो वियद्वर्जान्युदाहरणानीत्युक्तम् , इत्थं सुखदुःखमोहानां जात्यन्तरत्वासिद्धिरापादिता । .
तस्मादेव वीतावीतानां सुखादित्रैगुण्यकारणपूर्वकत्वानुमानानामनुमानाभासतेत्यत आह–
सत्त्वादित्रयविषयसमन्वयपरिमाणोपकारशक्तिप्रवृत्तिवैश्वरूप्यगत्याख्यानां प्रकृतिसाधकानां वीतानां व्यवहारसम्प्रसिद्धेः प्रत्ययसर्गास्तित्वैकत्वार्थवत्त्वपारार्थ्यान्यत्वाकर्तृत्वपुरुषबहु- 5 त्वयोगवियोगस्थितिविषयस्य शास्त्रस्यैतेषामेव पञ्चानां वीतानां हेतुत्वावधारणार्थानाचावीतानामतथार्थत्वात्तद्विषयः प्रत्ययोऽप्यज्ञानमेव, तदज्ञानत्वात् ज्ञानप्राप्यपुरुषार्थाभावोऽपीति किमवशिष्यते वार्षगणे तन्ने सुभाषिताभिमतमतस्त्याज्योऽयमनुपपन्नपरोक्षार्थवादः। * * * * *
[सत्त्वादि] त्रयविषयसमन्वयेत्यादि यावद्वीतानां व्यवहारसम्प्रसिद्धरित्यादि यावञ्च हेतुत्वावधारणार्थानाञ्चावीतानां अतथार्थत्वादिति, तेषां वीतावीतानां लक्षणं तद्यथा-प्रागनुमानं सप्रभेदं 10 व्याख्याय तेषां यदेतत् सामान्यतो दृष्टं शेषवत् एष हेतुरतीन्द्रियाणां भावानां समधिगमे, तस्य प्रयोगोपचारविशेषाहैविध्यम् , वीतः[ अवीत इति सामान्येन, विशेषेण च स्वरूपेण वीतसिद्धिः, यदा हेतुः परपक्षमक्षेप्य यथार्थेन स्वरूपेण कार्यसिद्धावपदिश्यते तदा वीताख्यो भवति, परिशेषोंदवीतसिद्धिः, यथा नेदमतोऽन्यथा सम्भवति, अस्ति चेदम् , तस्मात्
व्यमुत्कटं गुणपरिगाममासाद्य परान् त्यजति, यथा लवणहिङ्गुनी संहतिपरिणामसामर्थ्यवती लोचनस्पर्शनादिग्रहणगोचरतामुपेत्य 15 जले विलीने सती रसनघ्राणग्रहणयोग्यतामागच्छतः। न च वर्णस्पी तत्र सम्भवन्तावपि पुनर्ग्रहीतुं शक्यौ परिणामविशेषवत्त्वात् , एवं पार्थिवाप्यतैजसवायवीयाणवोऽप्येकजातीयाः कदाचित् कञ्चित् परिणामं बिभ्रतो न सर्वेन्द्रियग्राह्या भवन्ति, अतो रूपरसगन्धस्पर्शा एक विशिष्ट परिणामानुगृहीताः सन्तो मूर्तिव्यपदेशभाजो भवन्तीति भावः। तत्र स्पर्शादयः परमाणुषु स्कन्धेषु च प्रादुर्भवन्ति, शब्दादयस्तु अनन्ताणुकस्कन्धविषया एवेत्याह-शब्दबन्धेति, शब्दो ध्वनिरर्थप्रत्यायको नियतसङ्गतवर्णादिविभागवान् , बन्धः परस्पराश्लेषलक्षणः प्रयोग विस्रसामिश्रमेदः, सौक्षम्यं स्थौल्यञ्च प्रत्येकमापेक्षिकान्त्यभेदम् , आदिग्रहणात् 30 संस्थान मेदतमश्छायातपोद्योतानां ग्रहणम् , एते सर्वे शब्दादयः स्पर्शादयश्च पुद्गलेष्वेव भवन्तीति वियद्वर्जनं कृतमिति भावः । इत्थमेव प्रकृतिसाधकानुमानानामप्याभासतामाचष्टे-सत्त्वादित्रयविषयेति सुखदुःखमोहविषयेत्यर्थः 'भेदानां परिमाणात् स. मन्वयाच्छक्तितःप्रवृत्तेश्च । कारणकायेविभागादविभागाद्वेश्वरूप्यस्य'॥इति कारिक क्ताः पञ्च हेतवोऽत्र ग्राह्याः। प्रागिति प्रमाणत्रैविध्यव्यावर्णनावसरेऽनुमानस्य पूर्ववत् शेषवत् सामान्यतो दृष्टञ्चेति त्रीन् मेदानाख्याय तत्र सामान्यतो दृष्टं शेषवच्चातीन्द्रियाणां प्रकृतिपुरुषादीनां प्रतिपत्तौ समर्थं भवतीति प्रोक्तमिति भावः। तत्रादावनुमानं द्विविधं वीतमवीतञ्च, वीतं पूर्ववत् , सामान्यतो 25 दृष्टश्चेति, अवीतन्तु शेषवदित्याशयेनाह-तस्यति अनुमान स्येत्यर्थः, उक्तञ्च तल्लक्षणम् 'यदा हेतुः स्वरूपेण साध्यसिद्धो प्रयुज्यते । स वीतोऽर्थान्तरक्षेपादितरः परिशेषितः ॥ इति, तत्र साधनस्य स्वरूपं द्विविधम् , साधारणमसाधारणञ्चेति, इन्द्रियग्रहणयोग्याथाविनाभाविरूपं साधारणं यत्सामान्यखरूपमुच्यते, इदमेव च पूर्ववदिति, असाधारणन्तु इन्द्रियग्रहणायोग्याथोविनाभावविशिष्टं खरूपमिदमेव च सामान्यतो दृष्टमुच्यत इत्याशयेनाह-सामान्येनेति । वीतलक्षणमेव तावदाह-यदा हेतुरिति, परपक्षस्य क्षेपमपोहमकृत्वेत्यर्थः, अन्वयव्याप्तिप्राधान्येन प्रवर्त्तमान विधायक वीतमिति भावः। यदा तु खसाध्यादर्थान्तरभूतानां प्रासङ्गिका. 30 नामपोहं विधाय परिशेषतः साध्यसिद्धावपदिश्यते तदाऽवीतंव्यतिरेकव्याप्तिप्राधान्येन प्रवर्त्तमानं भवतीत्याह-परिशेषादिति, प्रासङ्गिकानामपोहं दर्शयति-यथेति, इदं जगत्सर्जन परमाणुपुरुषेश्वरकर्मदेवकालखभावयदृच्छाभ्यो न सम्भवति, अस्ति चेयं
सि. क. 'नुमानस्यानु०। २ सि. प्रसङ्गोपचारविशेषा०।३सि. क. विशेषेण तु स्वरूपाद्वीत०। ४ सि. क. मध्यपेक्षश्वेत्तेनैव रूपेण । ५ सि. क. पादावीत.।
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002585 |
| Book Title | Dvadasharnaychakram Part 2 |
| Original Sutra Author | Mallavadi Kshamashraman |
| Author | Labdhisuri |
| Publisher | Chandulal Jamnadas Shah |
| Publication Year | 1951 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 25 MB |