Page Text
________________
प्रत्यक्षाविरोधवर्णनम् ] न्यायागमानुसारिणीव्याख्यासमेतम्
२१३ (एवं तहीति) द्विधापि-रसाद्यभेदेन द्रव्याभेदेन वा रूपस्याविभक्ततत्वात्मकसायामपीत्यादि यावद्रव्यमिति, शक्यं वक्तुं रूपं रस इति प्रत्यक्षम् , भेदेन दर्शनात् , तस्यानेकात्मकस्य स्वप्रत्तिप्रभावावबद्धस्य प्रभेदानामुक्तत्वात् , एवं तावद्रसादिगुणगणसमुदायो नास्त्यन्यः, परस्परतते चान्ये रूपादयः किन्तु रूपणस्वरूपभेदा एवेत्युक्तम् , स्यान्मतं रूपादिभ्यो भिन्नमेकं द्रव्यं पृथग्ग्रहणापदेशावियेतच न-रूपादिभ्यो भिन्नमिदमेकं द्रव्यमित्येतच न, शक्यं वक्तुमिति वर्त्तते, कस्मात् १ रूपादिव्यतिरिकादर्शनात् । पूर्वत्र रूपादन्येषां रसादीनां प्रत्यक्षतो दर्शनात् रूपमेव रसादय इति न शक्य वकुम् , इह तु रूपादिभ्यो भिनं द्रव्यमिति प्रत्यक्षेणादर्शनादशक्यमिति ।।
कस्यां पुनःकल्पनायां प्रत्यक्षविरोधो नास्ति ? उच्यते
आत्मतत्त्वाविभक्तत्वग्रहे तु प्रत्यक्षाविरोधः, चैतन्यमेकमेव रूपादिविभक्तमप्यविमर्क चैतन्याव्यवच्छेदान्वयात् , यथा परैः परिकल्पितं भिन्नमिति तत्र दर्शनं विरोधकारि भवति । 10
(आत्मेति) आत्मतत्त्वाविभक्तत्वग्रहे तु प्रत्यक्षाविरोधः तत्कथं ? भाव्यते-चैतन्यमैकमेव रूपादिविभक्तमप्यविभक्तं चैतन्याव्यवच्छेदान्वयात्,-रूपणसामान्येनाविभक्तमेव, एकत्वात्, रूपादिरूपेण ग्रहणविभागाद्विभक्तमपि सत्तदेकमेव, अनेकात्मकत्वाद्विभक्तमविभक्तश्चेति प्रत्यक्षदर्शनं रसादि. भेदरूपं रूपणाभेदरूपश्च न विरुध्यते रूपादिरूपत्वाञ्चैतन्यस्य । यथा परैः परिकल्पितं मिन्नमिति, तन्त्र घ रूपादि चैतन्येभ्योभिन्नमात्रदर्शनं विरोधकारि सम्भवति, न हि रूपरसाविगुणसमुदायाम 16 तदाश्रयद्रव्यात्मकं वा, किन्तु तदेव रूपादि चैतम्यात्मतत्वाविभक्ताहे तु दर्शनमविरोधकारि, चैत. न्यस्यैव विभक्ताविभक्तात्मकत्वात् ।
तथा
तदनुभवदर्शनात् स एव तु ग्राह्यो ग्राहकश्चैषितव्यः, व्यतिरेकस्यानुपपत्तेः, अभिमता. त्मप्रतिपत्तिवत् बुद्ध्यादिरूपादिसूक्ष्मस्थूलत्वादि च क्षीराद्यत्यन्तापरदृष्टास्तत्त्व एव व्यवस्थिता, 20 तद्वत्सर्वस्य जगतश्चेतनात्मनि पुरुषे व्यवस्था युगपदेव ।
(तदिति) तदनुभवदर्शनात्-खरूपपरिच्छेदे ततोऽन्यस्य प्रमाणस्यासम्भवात् , किं तर्हि ? स एव तु व्यतिरेकस्यानुपपत्तेः-ज्ञानात् पृथग्भूतार्थस्यानुपपत्तेानवतत्त्वात्मैव प्राह्यो प्राहकश्चैषितम्या, भेदेन न रूपस्य स्वस्य प्रवृत्त्या नानाप्रमेदपृथिव्यादिस्थूलमेदलक्षणयाचिन्त्येन प्रभावेन चामूर्तान्मूर्तलक्षणया प्रक्रमापरादिभेदोपपत्तेः रूपणस्यैव स्वरूपविषयत्वात् न पृथप्रसादिगुणगणसमुदायोऽभ्युपेयस्तस्माद्रूपरसादीमा मेदेन प्रत्यक्षमुपपद्यते रूप-26 णखरूपात्मना चाभेदोऽपीति भावः । ननु रूपादिभ्यो भिन्नं तदाश्रयभूतमेकं द्रव्यमस्ति रूपाद्याश्रयतया मेदेन तस्य ग्रहण, नेदं रूपमपि तु द्रव्यमिति व्यपदेशाचातः कथं रूपणखरूपामेदत्वं रूपरसादीनामित्याशङ्कते-स्याम्मतमिति । रूपादीति. इदं रूपमिदं तदाश्रयं द्रव्यमिति पृथक्तयाऽदर्शनान्न गुणव्यतिरिक्तं द्रव्यमित्यर्थः । पूर्वत्रेति, द्विधापीत्यादिग्रन्थ इत्यर्थः, तत्र हि रूपरसादीनां मेदः साधितः, इह विति, रूपादिभ्य इत्यादिग्रन्थे, अत्र हि रूपद्रव्ययोरभेदः समर्थित इति भावः । एक
त्यक्षविरोधी न सम्भवतीत्याह-आत्मतत्त्वेति, रूपरसादि विभक्तेषु चैतम्यस्यैकस्यैवाविच्छेदेनान्वीक्मान-30 त्वात्तत्तदिन्द्रियग्राह्यविभिन्नरूपरसाद्यात्मकमपि तच्चैतन्यमेकमिति भेददर्शनं न विरुध्यत इति भावः । स्वरूपपरिच्छेद कि. वस्तुव्यवस्थित्यै प्रमाणाधभ्युपगम्यते प्रमातृप्रमाणप्रमेयप्रमिातषु चतसूषु तत्वपरिसमाप्तेः तत्र च ज्ञानात् पृथग्भूतख कर चिदभावाबुद्धिपरिकल्पितेनान्तस्थ एव प्रमाणप्रमेयफलव्यवहारः प्रमातृव्यवहारश्च, विज्ञानस्यासत्याकारयुक्तं खरूपं प्रमेवं
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002584 |
| Book Title | Dvadasharnaychakram Part 1 |
| Original Sutra Author | Mallavadi Kshamashraman |
| Author | Labdhisuri |
| Publisher | Chandulal Jamnadas Shah |
| Publication Year | 1948 |
| Total Pages | 354 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 25 MB |