________________
पुललक्षणञ्चापित्वसाधनम् ।
१५
यथा स्पर्शविशेषस्यानुभूतत्वात् प्रत्यक्षेणाग्रहणेऽपि न तेजस्त्वस्य कालात्ययापदिष्टत्वं तथा स्पर्शस्यापि गन्धादीनामप्यनुद्भूतत्वेन सतामपि प्रत्यक्षेणाग्रहणात् । नायनर मिष्वा228 गमे स्पर्शप्रतिपादनात् प्रत्यक्षाग्रहणेऽप्यशेष इति चेत्, तदेतदवादिष्वपि समानम्, तत्रावि चतुर्गुणत्वप्रतिपादकागमसम्भवात् । न चास्मदागमो न प्रमाणम्, सर्वज्ञसाधकप्रमाणपपादनेन तस्यैव प्रामाण्यात्, यौगागमस्य च दृष्टेष्टेविरुद्धत्वेनाप्रामाण्यात् । ततो न हेतो: 5 कालात्ययापदिष्टत्वम् । नाप्यनैकान्तिकः, अन्वयव्यतिरेकाभ्यामन्यथानुपपन्नत्वस्य साधना विपक्षत्यदर्शनाच्च ।
अथ 10
ननु न पृथ्व्यां स्पर्शवत्वमात्राद् गन्धादिगुणत्वम्, किं तर्हि ? जलादिभ्योऽन्यत्वे 234 सति पचादिप्रयोजको हेतुरिति । तदयुक्तम् । यद्यन्यत्वं विजातीयत्वं तदा न सिद्धम्, पृथ्व्या औदारिकत्वेन वाय्वादिभिः सह सजातीयत्वाभ्युपगमात् । सजातीयत्वे सत्यपि पृथ्वीकायोऽष्काय इत्यादिव्यत्ति भेदोऽन्यत्वम्, तदा घटापेक्षया पटस्वाप्यन्यत्वेन स्पर्शवत्त्वे मत्यपि चतुर्गुणत्वं न स्यात् । शक्यं हि वक्तुम् - पटो न चतु गुणः घटादन्यत्वे सति स्पर्शवच्चाद, अबादिवदिति । अपि च, यथा जलाद्यन्यत्वे सति स्पर्शत्रस्यात् पृथ्वी चतुर्गुणा भवद्भिरङ्गीक्रियते तथाssपो गन्धवत्योऽप्यङ्गीक्रियन्ताम् । तथाहि-- आपो गन्धवन्यः, तेजो-वायुभ्यामन्यत्वे सति स्पर्शवत्वात् पृथ्वीवत् । तेजो- 15 23B वावोरपि चतुर्गुणत्वाद्विशेषणं " व्यर्थमिति चेत्, न, उभयोर्व्याप्तिसाधनात् । तेजो-वायुभ्यां व्यभिचारेण भवतो व्यास्यसिद्धिः स्यादिति नानैकान्तिको हेतुः ।
,
१०
अन्यथा
किन, यदि जलादीनां गन्धादयो न सन्ति तदा सुरभि जलं सुरभिर्वात इति प्रत्ययस्तथा वाताशिनां भुजङ्गमादीनामनला शिना मुग्रीवादीनामनलोद्भवानामेव वा भुजङ्ग - मूषिकादीनां ज्योत्स्नाशिनां चकोगणां तृप्तिश्व कथं स्यात् १ रसकार्यमेव हि तृप्तिः । यदि चात्र 20 रसाभावेऽपि तृप्तिग्यते तदा पृथ्व्यामपि रसकल्पनावैयर्थ्य स्यात् । प्रत्यक्षोपलब्धो नापहोतुं शक्यत इति चेत्, वाताद्याशिनामपि प्रत्यक्षेण वातादिषु रसोपलम्भोऽस्ति । यथा च प्रत्यक्षोपलब्धमपह्नोतुमशक्यं तथानुमानोपलब्धमपि । रसानुमानं च यु-तेजसोस्तदाशिनां 24 तदशनाभिलाषोदयात् तदुपभोगे च क्षुद्वेदनोपशान्तेस्तनूपचयाश्च भवति । एतानि हि रस
कार्याणि ।
१ न कालात्ययापदिष्टत्वम् || २ जैनागमेऽपि अबादिषु चतुर्गुणत्वस्य प्रतिपादनात् प्रत्यक्षाग्रहणेऽप्यदोष इति समानम् || ३ दृष्टेष्टाभ्याम् || ४ इष्टं च तस्याशरीरित्वम्, अथ चायाति शरीरित्वं महेश्वरस्येति इष्टविरुद्धत्वम् ॥ ५ गन्धवं विना स्पर्शवत्त्वं नोपपद्यते ॥ ६ सन्धिग्धा नैकान्तिको न्यषेधि ॥ ७ निश्चिता नैकान्तिकं निषर्षेध ( न्तिकः न्यषेधि ? न्तिकं निषिषेध ? ) ।। ८ जैनमते ।। ९ तेजोवायुभ्यामन्यत्वे सति || १० जैनस्य ॥। ११ बादिप्रतिवादिनः || १२ पक्षिभेदानाम् || १३ आपाकादौ । १४ विवादाध्यासिते रसवती || १५ अत्रामादयो 30 दृष्टान्ताः ॥
Jain Education International 2010_05
25
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org