________________
स्थोपाटीकासहित तव्यालकारे भत एवेति, । यत एव द्रव्यमेवमनुष्यत्वाद्यनुवर्तते न तु वाल्यादिपर्यायचेष्टितादीनि तत एव न पूर्वोत्तरावस्थयोः सांकर्यमस्ति, ततः कथं वृद्धावस्थायां यौवनोपलम्भः स्यात् ? 13B ननु यदि परिणामाभ्यां परिणामिनो भेदस्तदाऽमौ तदवस्थ एवेनि कथं परिणतः
स्यात् ? न च तत्सम्बद्धयोधर्मयोरुत्पाद-विनाशाभ्यां तस्य परिणामो व्यवस्थापगितुं शक्यः, सदमतोः पम्बन्धाभावेन तेन्सम्बद्धन्वस्याघटनात् । अथाभेदः, तदैकम्मात् पग्णिामिरूपाद- 5 भेदेनोत्पादविनाशवतो: परिणामयोः परिणामिस्वरूपवदेकत्वमेवेति केनाश्रयेण परिणामी
परिणतः स्यात् ? पग्णिन्तुश्च सकामादभेदात् परिणामयोः पणिन्तस्वरूपवन निवृत्तिर्नापि प्रादु. 14 वि: । परिणामाभ्यां च परिणन्तुग्भेदात् परिणामस्वरूपवदुत्पाद-विनाशौ "स्याताम् । न चैवम् . अतोन कम्यचित् परिणामः सिध्यतीति ।।
सम, यस्मात् परिणाम-परिणामिनोरवस्थावस्थात्रोः स्यात् कथञ्चिदभेदोऽव्यतिरेक: 10 सम्बन्धोऽस्ति । यद्यकान्तेन पर्यायाम्यां द्रव्यं भेद्येव स्यात् तदा न स्यादेव द्रव्यम्य परिणामः, किन्तु कथञ्चिदभेदोऽप्यस्ति, ततो न दोषः अन एवैकान्ताभेदपक्षोक्तदोषोऽपि प्रतिव्यूढः, एकान्ताभेदस्यानभ्युपगमात् । ततः पर्यायेभ्यः कथञ्चिदभेदात् द्रव्यमप्युत्पाद
विनाशवदिष्यते । पर्याघाणां च द्रव्यात कथञ्चिदभेदात् "धौव्य मिति । न च केनाप्या140 कारेण मेरः केनाप्यमेद इति व्यवस्थाऽस्ति । यतो न खलु स कोऽप्याकारो धर्मिणो 15
धर्माणां या चकास्ति येन मेद एव वाऽमेद एव वा । किन्तु मर्वेषां मर्यकारेषु मेदामेदौ संवलितो, अत आकाग्भेदद्वारेणापि दोषोद्भावनं परमिद्धान्तहस्यानवगमं पिशुनयति । तम्मात् परिणाम-परिणामिनोकान्तेन मेदो नाप्य मेदः, किन्तु म्यादमेद इति मर्व सुम्थम् ।
__ अंत एवेति । यत एव दृष्य-पर्याययोः कथचिदभेदम्तत एवानयोः स्यात कथञ्चि- 20 15A देकत्वानेकत्वनित्यत्वानित्यत्वानि भवन्ति । पर्यायाणां कथञ्चिदेकत्वम् , एकम्माद् द्रव्यादभिन्न
त्वात् । तथा द्रव्यस्य कथञ्चिदनेकत्वम्, पर्यायेम्योऽभेदात । तथा पर्यायाणां कथञ्चिनित्यत्वम् ,
१ अत एव न सांकर्यम ॥ २ पूर्वोत्तराभ्याम् ॥ ३ परिणामी ॥ ४ परिणामिनः ॥ ५ ननु तौ परिणामी सन्तावसन्तौ वा । यदि सन्तौ तदा स्वकारणादेव स्वतन्त्रयोरुत्पादात कथं सम्बन्धः? तदाह-"पारतन्त्र्यं हि सम्बन्धः सिद्ध का परतन्त्रता । तस्मात सर्वस्य भावस्य सम्बन्धो नास्ति वस्तुतः ॥" [सम्बन्धपरीक्षा] । 25 अथासन्तौ तदाऽविद्यमानत्वादेवासम्बन्धः। तदाह- "परापेक्षा हि सम्बन्धः सोऽसन् कथमपेक्षते । संभ सर्वनिराशंसो भावः कथमपेक्षते ॥" [सम्बन्धपरीक्षा 1||६ परिणन्तुः ॥ ७ यथा परिणामिस्वरूपमेकं तथा तदभेदात् तयोरपि स्यादित्यर्थः ॥ ८ परिणामिनः॥ ९ परिणामपरिणामिनोः स्यादभेदः सम्बन्धः ।। १० द्रव्यरूपतया ॥ ११ येनाकारेण भेदस्तेनाकारेण कथमभेदो विपर्ययो वा परस्परमाकारयोर्विरोधादित्यादि दोषोद्भावनम् ॥ १२ अत एव स्याटेकत्वानेकम्बनित्यन्यानित्ययानि ।।
Jain Education International 2010_05
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org