SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 239
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ योगबिन्दु के परिप्रेक्ष्य में जैन योग साधना का समीक्षात्मक अध्ययन सातवें से लेकर बारहवें गुणस्थान तक अपना आत्मविकास करते है । सालम्बन ध्यान ही जब सांसारिक वस्तुओं से हटकर आत्मा के वास्तविक स्वरूप दर्शन में तीव्र अभिलषित हो जाता है, तब अनालम्बन ध्यान की निष्पत्ति होती है और आत्म साक्षात्कार होने पर ध्यान रह ही नहीं जाता क्योंकि यह निरालम्बन ध्यान एक विशिष्ट प्रयत्न है, जो केवलज्ञान प्राप्त होने से पूर्व अथवा योगनिरोध करते समय किया जाता है । 182 इस प्रकार निरालम्बन ध्यान की सिद्धि हो जाने पर संसार अवस्था उच्छिन्न हो जाती है और केवलज्ञान उत्पन्न हो जाता है । इसके बाद ही अयोगावस्था प्रकट होती है, जो परम निर्वाण का ही अपर नाम है ।" ध्यान के पर्याय के रूप में तप, समाधि, घीरोध, स्वान्तनिग्रह, अन्तः संलीनता, साम्यभाव, समरसीभाव आदि का प्रयोग भी किया गया है । ध्यान के तत्त्व ध्यान के तीन प्रमुख तत्त्व माने गये हैं- ( १ ) ध्याता, (२) ध्येय और (३) ध्यान', जबकि आचार्य शुभचन्द्र ध्याता, ध्येय, ध्यान और ध्यान का फल ये चार तत्त्व मानते हैं । १. ध्याता जो मुमुक्षु हो अर्थात् मोक्ष की इच्छा रखने वाला हो, संसार से अप्रमत्तः सुसंस्थानो वज्रकायो वशी स्थिरः । पूर्ववित्संवृत्तो धीरो ध्याता संपूर्णलक्षणः ॥ ज्ञाना०, २८.२६ १. २. एयभिम मोहसागरतरणं सेढी य केवलं चेव । तत्तो अजोगज़ोगो कमेण परमं च निव्वाणं ॥ यो० वि०, गा० २० ३. योगो ध्यानं समाधिश्च धीरोधः स्वान्तः निग्रहः । अन्तःसंलनिता चेति तत्पर्यायाः स्मृताः बुधैः ॥ तत्त्वानुशासन, पृ० ६१ ध्यानं विधित्सता ज्ञेयं ध्याताध्येयं तथा फलम् । यो० शा०, ७१ ध्याताध्यानं तथा ध्येयं फलं चेति चतुष्ट्यम् । ज्ञाना०, ४.५ ४. ५. Jain Education International 2010_03 For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002573
Book TitleYogabindu ke Pariprekshya me Yog Sadhna ka Samikshatmak Adhyayana
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSuvratmuni Shastri
PublisherAatm Gyanpith
Publication Year1991
Total Pages348
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari & Yoga
File Size14 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy