Page Text
________________
संमतितर्कप्रकरणे, काण्ड-१, गाथा-१६
मूलणयाणं = भूवनयोन विषयने पण्णवणे = ४५uqiwi
वावडा = प्रवृत्तिशीस. ગાથાર્થ : જેવી રીતે આ બે મૂળ નયો પરસ્પર અન્યાયથી નિરપેક્ષ હોય તો મિથ્યાદૃષ્ટિ છે, તેવી રીતે બીજા બધા પણ નયો જો અન્ય નયોથી નિરપેક્ષ હોય તો દુર્નયો છે. કારણ કે, તે નયો પણ મૂલનયોના વિષયને જ જણાવવામાં પ્રવૃત્તિશીલ હોય છે. (૧૫)
તાત્પર્યાર્થ : નિરપેક્ષપણે પ્રવૃત્તિ એ જ નયોના દુર્ભયપણાનું બીજ છે. એ બીજ જો સંગ્રહ વગેરે ઉત્તરનયોમાં હોય, તો તેઓ પણ બધા દુર્નય સમજવા. કારણકે, સંગ્રહ આદિ ઉત્તરનયોની પ્રતિપાદ્ય વસ્તુ કાંઈ જુદી નથી; તેઓ પણ મૂલનયોના પ્રતિપાદ્ય વિષયને જ કહેવા માટે પ્રવર્તે છે, તેથી જો તેઓ પણ વિરોધી નયના વિષયને અવગણી, પોતાના વિષયમાં જ પૂર્ણતા માને, તો મિથ્થારૂપ બને એ સ્વાભાવિક છે.
મૂળભૂત એવા દ્રવ્યાસ્તિકનય અને પર્યાયાસ્તિકનયનો જે વિષય છે તેનાથી ભિન્ન અન્ય વિષયનો અભાવ છે માટે અન્ય સર્વે નયો આ બે નયોના વિષયની જ પ્રરૂપણા કરે છે, એટલે કે સર્વે નયો સામાન્ય અથવા વિશેષસ્વરૂપ વિષયોનું જ નિરૂપણ કરે છે, માટે આ બે નયોના વિષયથી ભિન્ન વિષયનું નિરૂપણ કરનાર અન્ય કોઈ નય નથી. (૧૫) मूलनययोर्दूषितत्वादन्येऽपि नया दूषिता एवेति वर्णयन्नाह -
सव्वणयसमूहम्मि वि णत्थि णओ उभयवायपण्णवओ ।
मूलणयाण उ आणं पत्तेयं विसेसियं बिंति ।।१६।। सर्वनयसमूहेऽपि सङ्ग्रहादिसमस्तनयराशिमध्येऽपि उभयवादप्रज्ञापकः सामान्यविशेषोभयवादप्ररूपको नयो नास्ति । यतो मूलनययोरेवाज्ञां मूलनयाभ्यामेव प्रतिज्ञातं विषयवस्तु प्रत्येकं सङ्ग्रहादय एकैकनया विशेषितं ब्रुवन्ति विशेषरूपेण-सूक्ष्मतया स्पष्टयन्ति । __ अयं सारोद्धारः- सर्वनयेषूभयवादप्ररूपकस्य नयस्याभावात् सर्वनयानां च मूलनयविषयविशेषप्ररूपकत्वान्मूलनययोर्दूषणदानेन समस्तनयेष्वपि दूषणं दत्तमेव । ततो निरपेक्षाः सर्वेऽपि नया मिथ्यारूपा एव न हि संभवन्ति वृक्षस्य मूलछेदानन्तरं शाखादयः ।
प्रमाण-नय-दुर्नयानां स्वरूपमग्रे सप्तभङ्गीनिरूपणावसरे स्फुटीभविष्यति । लेशतः किञ्चिदत्रोच्यते - प्रमाणं तावद् वस्तुन उभयात्मकं स्वरूपं परस्परापेक्षं मुख्यत्वेन गृह्णाति ।
Jain Education International 2010_02
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002564 |
| Book Title | Sammatitarka Prakaranam Part 2 |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Kirtiyashsuri |
| Publisher | Sanmarg Prakashan |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 410 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |