________________
संमतितर्कप्रकरणे, काण्ड-१, गाथा-५
पर्यायास्तिकनयस्य भेदान् निरूपयति
मूलणिमेणं पज्जवणयस्स उज्जसुयवयणविच्छेदो । तस्स उ सद्दाईआ साहपसाहा सुहुमभेया ।।५।।
ऋजुसूत्रवचनविच्छेदः ऋजुसूत्रनयस्य वचनं पदं वाक्यं वा तस्य विच्छेदोऽन्तः सीमा अर्थाद् ऋजुसूत्रनयेण भवन् वचनव्यवहारः पर्यवनयस्य पर्यायास्तिकनयस्य मूलणिमेणं-मूलमादिः णिमेणं इति देश्यशब्दस्तस्यार्थः स्थानम् - आधारः । सूक्ष्मभेदाः सूक्ष्म भेदो विशेषो येषां ते तथा शब्दादिकाः शब्द- समभिरूढै - वम्भूतास्त्रयो नयास्तस्य ऋजुसूत्रनयस्य तुः एवकारार्थकः शाखाप्रशाखाः स्थूल-सूक्ष्म-सूक्ष्मतरदर्शित्वात् शाखादिरूपाः ।
अयं तत्त्वार्थः विशेषग्राहकः पर्यायास्तिकनयष्टातुर्भेदः, ऋजुसूत्र - शब्द-समभिरूढएवम्भूताख्यः । तत्रापि ऋजुसूत्रनयः पर्यायास्तिकनयस्य मूलाधारः, कालकृतभेदादारभ्य एव पर्यायनयस्य प्रारम्भात्, कालकृतभेदष्टार्जुसूत्रनय एव न तु व्यवहारनये । शेषाणां शब्दादिकानां क्रमिकसूक्ष्मरूपेण ऋजुसूत्रानुगामित्वात्तस्यैव भेदरूपाः ।
-
देश-कालान्तरसम्बद्धस्वभावरहितं साम्प्रतिकमेकस्वभावं वस्तुतत्त्वस्य ग्राहक ऋजुसूत्रनयः वर्तमानकालीनमपि वस्तुतत्त्वं लिङ्गवचनादिभेदाद्भिन्नमिति मन्ता शब्दनयः । साम्प्रतिकं समानलिङ्गवचनादि वस्तुतत्त्वमपि संज्ञाभेदाद्भिन्नं भवतीति ग्राहकः समभिरूढनयः । यथा संज्ञाभेदाद्वस्तु भेदवत्तथा क्रियाभेदादपि, एवमेकपर्यायशब्दस्यैकार्थे सत्यपि क्रियाकाल एव वस्तुतत्त्वं न तु क्रियाशून्यकाल इति एवम्भूतनयो वस्तुतत्त्वं स्वीकरोति ।। ५ ।।
અવ. પર્યાયાસ્તિકનયના ભેદો : ઋસૂત્રનય, શબ્દનય, સમભિરૂઢનય અને એવંભૂતનય – मूलणिमेणं पज्जवणयस्स उज्जुसुयवयणविच्छेदो । तस्स उ सद्दाईआ साहपसाहा सुहुमभेया ।। ५ ।।
गाथा :
छाया :
Jain Education International 2010_02
१३
मूलनिमेणं पर्यवनयस्य ऋजुसूत्रवचनविच्छेदः । तस्य तु शब्दादिका शाखाप्रशाखाः सूक्ष्मभेदाः ।। ५ ।।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
