________________
संमतितर्कप्रकरणे, काण्ड - ३, गाथा - ५४-५५
આ પાંચે વાદો યથાર્થ નથી, કારણ કે તે દરેક કારણવાદો પોતાનાથી અન્ય કારણવાદોનું નિરસન કરી પોતાના મતનું સ્થાપન કરતા હોવાથી પારસ્પરિક વિરોધોથી જ હણાય છે. પણ જ્યારે એ પાંચે વાદો પરસ્પર વિરોધીપણું છોડી એક જ સમન્વયની ભૂમિકા ઉપર આવી ઊભા રહે છે, ત્યારે તેઓમાં પૂર્ણતા આવે છે અને પારસ્પરિક વિરોધ જતો રહે છે; એટલે તે યથાર્થ બને છે. એ સ્થિતિમાં કાળ, સ્વભાવ વગેરે કહેવાયેલા પાંચે કા૨ણોનું કાર્યજનક સામર્થ્ય જે પ્રમાણસિદ્ધ છે, તે સ્વીકારાય છે અને એકે પ્રમાણસિદ્ધ કારણનો અપલાપ થતો नथी. ( 43 )
कालादिवादानामिवैकान्तगृहीतानि 'आत्मा नास्तीत्यादीन्यपि मिथ्यात्वस्थानभूतानि इति
प्ररूपयन्नाह -
णत्थि ण णो ण कुणइ कयं ण वेएइ णत्थि णिव्वाणं । णत्थि य मोक्खोवाओ छम्मिच्छत्तस्स ठाणाई ।। ५४ ।।
आत्मा एकान्ततो नास्ति - १, अस्ति आत्मा किन्तु प्रतिक्षणविशरारुतया चित्तसन्ततेर्न नित्यः - २, आत्मा नित्यो भोक्ता चास्ति तथापि न किञ्चित् करोति - ३, चित्तसंततेः क्षणिकत्वात् कृतं न वेदयते - ४ । रागादीनामात्मस्वरूपाविनाभावित्वात् तदक्षये तेषामप्यक्षयान्नास्ति निर्वाणम्-५, स्वाभाव्यादेव मुच्यते न मुक्तौ स्वाभावादन्यः कोऽपि हेतुरिति नास्ति च मोक्षोपायः-६ | इति एतानि षड् मिथ्यात्वस्य स्थानानि षण्णामप्येषां पक्षाणां मिथ्यात्वाधारतया व्यवस्थितेः ।
२४१
"
इदं निर्धार्यम् - एकान्तवाद-मिथ्यात्वयोरविनाभावसम्बन्धाद् यत्र यत्रैकान्तस्य प्रवेशस्तत्र तत्र मिथ्यात्वमाविर्भवत्येव । तस्मादात्मतत्वविचारणायामपि 'आत्मा नास्ति' इत्यादीनि मतानि मिथ्यात्वं भजन्ते । । ५४ ।।
‘नास्ति' इत्यादिवद् ‘अस्ति' इत्यादिन्यप्येकान्तवादेन मिथ्यात्वम नुत इति दर्शयन्नाह - अस्थि अविणासधम्मी करेइ वेएइ अत्थि णिव्वाणं । अथ य मोक्खोवाओ छम्मिच्छत्तस्स ठाणाई ।। ५५ ।।
Jain Education International 2010_02
एकान्तत आत्मा अस्ति - १, स चाविनाशधर्मी -२, करोति वेदयते इति कर्तृ-भोक्तृस्वभावोऽसौ-३, ४, अस्ति निर्वाणमस्ति च मोक्षोपायः - ५, ६ इति एते चाभ्युपगमा एकान्त
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
