Page Text
________________
१९२
संमतितर्कप्रकरणे, काण्ड-३, गाथा-२३
ભલે વ્યંજકાધીન હોય, છતાં તેઓનું અસ્તિત્વ તો સ્વત: સિદ્ધ છે એમ ફલિત થાય છે. વિશેષો એ જ ગુણ, પર્યાયો અગર પરિણામો છે. તેથી દ્રવ્ય અને તેમના વચ્ચે એકાંતઅભેદ કે એકાંતભેદ ન માનતાં કથંચિત્ ભેદાભેદ જ માનવો જોઈએ.
અહીં સિદ્ધાંતી સામે એક પ્રશ્ન ઊભો થાય છે કે, એક જ દ્રવ્યમાં પર્યાયોનું વૈષમ્ય કેવી રીતે ઘટી શકે ? કારણ કે, જેમ કોઈ એક વસ્તુમાં ઠંડક અને ગરમી બન્નેનો સંભવ વિરુદ્ધ જ છે, તેમ એક જ ફળ આદિ વસ્તુમાં માધુર્ય કે ખટાશનું વૈષમ્ય પણ વિરુદ્ધ જ છે. આનો ઉત્તર આપતાં સિદ્ધાંતી કહે છે કે, કોઈપણ વસ્તુમાં અમુક ગુણોનું જે વૈષમ્ય હોય છે તેનો આધાર દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ વગેરે આજુબાજુના બાહ્ય સંયોગો ઉપર છે; વળી એ વૈષમ્ય બાહ્ય સંયોગોને જ આભારી છે એમ પણ - ', કારણ કે એમાં એ વસ્તુ પોતે પણ નિમિત્ત છે જ, તેથી કોઈપણ વૈષમ્ય પરિણામને માત્ર બાહ્યનિમિત્તજન્ય કે માત્ર સ્વાશ્રયભૂત વસ્તુજન્ય ન માનતાં
उभय४न्य ४ भानको मे. (१७-२२.) प्रागुक्तलक्षणबाधाद् भेदैकान्तवादिना प्रदर्शितयोः द्रव्यगुणलक्षणान्तरस्याप्यनुपपत्तिं दर्शयन्नाह -
दव्वस्स ठिई जम्म-विगमा य गुणलक्खणं ति वत्तव्वं ।
एवं सइ केवलिणो जुज्जइ तं णो उ दवियस्स ।।२३।। भेदवादिनः प्राहुः - द्रव्यस्य लक्षणं स्थितिष्टा तथा गुणलक्षणं गुणस्य लक्षणं जन्मविगमावुत्पादविनाशाविति वक्तव्यम् । तदा सिद्धान्तवादी प्राह - एवं सति उक्तप्रकारके लक्षणे कृते सति केवलिनो एतल्लक्षणं युज्यते, न तु द्रव्यस्याण्वादेः तल्लक्षणं युज्यते ।
अयं वाच्यार्थः - केचिदेकान्तभेदवादिनो द्रव्यस्य लक्षणं स्थितिस्तथा गुणस्य लक्षणमुत्पादविगमाविति वदन्ति । एवमभ्युपगमे सति एवंप्रकारकं लक्षणं केवलिनि युज्यते न तु परमाण्वादिद्रव्येषु, यतः केवलिनि समुत्पन्नं केवलज्ञानं न क्षयतीति तदभिन्नत्वात्तद्रूपेण केवलिनो ध्रोव्यत्वं तथा प्रतिक्षणं चेतनाचेतनात्मकज्ञेयपरिणतिपरावृत्त्या केवलज्ञानमपि परावर्त्तत इत्युत्पादविगमस्वभाववत् केवलज्ञानं तदभिन्नत्वाञ्च केवलिनोऽप्युत्पादविगमरूपत्वम् । न हि अणौ रूपादयो जायन्ते अत्यन्तभिन्नत्वाद् गव्यश्वादिवत् ।
अथवा सकलज्ञेयग्राहिणः केवलिनोऽपि नैतल्लक्षणं युज्यते, न चापि द्रव्यस्याचेतनस्य, गुणगुणिनोरत्यन्तभेदे सत्युत्पादव्ययध्रौव्यात्मकलक्षणं सत्त्वं यद्भवतोऽनुमतं तन्न द्रव्ये, ध्रौव्यस्यैवैकस्य तत्र भावात्, नापि गुणे, तत्रोत्पादव्ययोरेव सद्भावात् ।।२३ ।।
Jain Education International 2010_02
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002564 |
| Book Title | Sammatitarka Prakaranam Part 2 |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Kirtiyashsuri |
| Publisher | Sanmarg Prakashan |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 410 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |