________________
संमतितर्कप्रकरणे, काण्ड-१, गाथा-५१-५२
तथा पर्यायास्तिकनयः क्षणिकविज्ञानात्मकं आत्मानं स्वीकरोति । अस्य च मते प्रथमक्षणवर्तिन आत्मनो द्वितीयक्षणवर्ती आत्मा भिन्नः। तत उत्पत्तिक्षणानन्तरध्वंसिनो विज्ञानरूपस्यात्मनः कर्मकर्तृत्वतदनुभवितृत्वायोगः ।।५१ ।। निरपेक्षयोर्द्रव्यास्तिकपर्यायास्तिकनययोर्यद् घटते तदाह -
दव्वट्ठियस्स जो चेव कुणइ सो चेव वेयए णियमा ।
अण्णो करेइ अण्णो परिभुंजइ पज्जवणयस्स ।।२।। द्रव्यास्तिकस्य केवलद्रव्यास्तिकनयस्यैतन्मतम्, य एव करोति स एव नियमेन वेदयते नित्यत्वात् । पर्यवनयस्य केवलपर्यायास्तिकनयस्यैतन्मतम्, अन्यः करोति अन्यष्टा परिभुङ्क्ते क्षणिकत्वात् ।
इदं प्रतिपादितम् - पूर्वगाथायामुक्तप्रायम् । तथापि अस्यां गाथायां पर्यायास्तिकनयपक्षे विशेषता दर्शिता, यद् - पूर्वगाथायां कर्मकर्तृ-तदनुभवित्रोरभावो दर्शितः, अत्र तूत्पत्तिक्षण एव कर्ता भोक्ता वा यदि मन्यते तथापि ‘अन्यः कर्त्ता भोक्ता चान्यः' इति भावदर्शितत्वान्न पुनरुक्तिः ।।५२ ।।
અવ. અનેકાંત સિદ્ધાંત સ્વીકારવાથી જ મિથ્યાત્વાદિ કારણે થતો કર્મબંધ અને તેનાથી થતા સુખ-દુઃખ આદિના અનુભવ સ્વરૂપ ભોગ ઘટી શકે છે પણ એકાંત સ્વીકારતાં ઘટી શકતાં નથી તેનું કથન
અથવા
પરસ્પર સાપેક્ષ એવા જ દ્રવ્યાસ્તિકનય અને પર્યાયાસ્તિકનયની પ્રરૂપણા સંભવી શકે. પણ, નિરપેક્ષ એવા તે નયોની પ્રરૂપણા કઈ રીતે સંભવે ? તેનું કથનगाथा : दवट्ठियस्स आया बंधइ कम्मं फलं च वेएइ ।
बीयस्स भावमेत्तं ण कुणइ ण य कोइ वेएइ ।। ५१ ।। द्रव्यास्तिकस्य आत्मा बध्नाति कर्म फलं च वेदयते ।
द्वितीयस्य भावमात्रं न करोति न च कश्चिद् वेदयते ।। ५१ ।। अन्वयार्थ : दव्वढियस्स = द्रव्यास्तिनयनी दृष्टि आया = आत्मा कम्मं =
जर्भ बंधइ = viधे छ फलं च = अने ३१ वेएइ = अनुमवे छे.
छाया:
Jain Education International 2010_02
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org -
