________________
संमतितर्कप्रकरणे, काण्ड-१, गाथा-४२
केवलपर्यायार्थिकनयस्य प्ररूपणा न पूर्णेति प्ररूपयन्नाह -
जह दवियमप्पियं तं तहेव अस्थि त्ति पज्जवणयस्स ।
ण य स समयपनवणा पज्जवणयमेत्तपडिपुण्णा ।।४२।। यथा येन प्रकारेण यद् द्रव्यमर्पितं प्रतिपादयितुमभीष्टं तद् द्रव्यं तथैवास्ति तत्प्रकारकमेव, नान्यथा इति पर्यवनयस्य पर्यायार्थिकनयस्याभिप्रायः । स च पर्यायार्थिकनयाभिप्रायः समयप्रज्ञापना समयोऽर्थस्तस्य प्ररूपणा पर्यायनयमात्रप्रतिपूर्णा द्रव्यनयनिरपेक्षे केवलपर्यायार्थिकनये पूर्णता न सम्पद्यते ।
इदमधिगम्यम् - द्रव्यास्तिक-पर्यायास्तिकनययोः प्ररूपणा यदि परस्परनिरपेक्षा तर्हि सा न प्रमाणतामेति । अस्यां गाथायां केवलपर्यायास्तिकनयस्य प्ररूपणां दर्शयन्नाह - 'यद् द्रव्यं वर्तमानक्षणसंबन्धित्वप्रकारेण कथयितुमभीष्टं तद् द्रव्यं वर्तमानक्षणसंबन्धित्वप्रकारेणैव सत्स्वरूपतां बिभर्ति न त्वतीतानागतक्षणसंबन्धित्वेन' । पर्यायास्तिकनयस्येयं प्ररूपणा द्रव्यनयनिरपेक्षात् पूर्णतां नाप्नोति ।।४२ ।।
छाया:
અવ. કેવલ પર્યાયાર્થિકનયની દેશના એ પૂર્ણ નથી એવું કથનगाथा : जह दवियमप्पियं तं तहेव अत्थि त्ति पज्जवणयस्स ।
ण य स समयपन्नवणा पजवणयमेत्तपडिपुण्णा ।। ४२ ।। यथा द्रव्यमर्पितं तत् तथैव अस्ति इति पर्यवनयस्य ।
न च स समयप्रज्ञापना पर्यवनयमात्रप्रतिपूर्णा ।। ४२ ।। अन्वयार्थ : जह = हे शत दवियं = द्रव्य अप्पियं = अर्पित अर्थात् ४ माटे
5ष्ट डोय, तं = ते (द्रव्य) तहेव = ते प्रा३ ४ अत्थि त्ति = छ में प्रायो पज्जवणयस्स = पायनयनी ५३५५u. य स = अने ते समयपनवणा = अर्थप्र३५९॥ ण पज्जवणयमेत्तपडिपुण्णा = मात्र
પર્યાયવયમાં પૂર્ણતા પામી શકતી નથી. ગાથાર્થ જે દ્રવ્ય જે પ્રકારે જણાવવા માટે ઈષ્ટ હોય, તે દ્રવ્ય તેવું જ છે – એ પર્યાયાર્થિકનયની દેશના છે, પણ જો તે અર્થપ્રરૂપણા દ્રવ્યનયથી નિરપેક્ષ માત્ર પર્યાયનલમાં પૂર્ણતા પામી શકતી નથી. (૪૨)
Jain Education International 2010_02
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
