________________
संमतितर्कप्रकरणे, काण्ड-३, गाथा-३९
१९१
युक्तं चैतत्, प्राक् परमाणुतासत्त्वे स्थूलकार्याभावप्रसङ्गाद् इति चेत् ? न, व्यावहारिकनित्यतालक्षणे समुदयविभागरूपस्यैव व्ययस्य प्रवेश्यत्वादिति ।
-: द्रव्यगुएरापर्यायनो रास :
ढा. ४, ५. २१ સંયોગ વિના એકત્વનો, તે દ્રવ્યવિભાગઈ સિદ્ધ રે. જિમ–બંધ વિભાગઈ અણુપણું, વલી કર્મ વિભાગઈ સિદ્ધ રે. ૧૫૪. જિન)
સંયોગવિના જે વિશ્રસાઉત્પાદ: તે એકત્વિક જાણવો. તે દ્રવ્યવિભાગઈ સિદ્ધ કહતાં ઉત્પન્ન જાણવો. જિમ ઢિપ્રદેશાદિક–સ્કંધ–વિભાગઈ અણુંપણું કહેતા-પરમાણુ દ્રવ્યનો ઉત્પાદ, તથા-કર્મ- વિભાગઇ સિદ્ધપર્યાયનો ઉત્પાદ “અવયવસંયોગઈ જ દ્રવ્યની ઉત્પત્તિ હોઈ, પણિ-વિભાગઇ ન હોઈ.” એહવું જે-નૈયાયિકાદિક કહે છઈ તેહનઈ એકત્વતાદિ વિભાગઇ ખંડપટોત્પતિ કિમ ઘટછે ? પ્રતિબંધકાભાવસહિત અવસ્થિતાવયવસંયોગનઈ હેતુતા કલ્પતાં મહાગૌરવ હોઈ, તે માટિ–કિહાંઈક સંયોગઃ કિહાંઈક વિભાગઃ દ્રવ્યોત્પાદક માનવો. તિવારઇ-વિભાગજ પરમાણુત્પાદ પણિ અર્થસિદ્ધ થયો. એ સતિમર્દિ સૂચિઉં ७७. तदुक्तम्- [सम्मतौ]
दव्वंतरसंजोगाहि केई दवियस्य बिंति उप्पायं । उप्पायत्थाऽकुसला विभागजायं ण इच्छंति ।। ३/३८ ।।। अणु-दुअणुएहि दव्वे आरद्धे “तिअणुअं" ति ववएसो ।
तत्तो अ पुण विभत्तो “अणु" त्ति जाओ अणू होइ ।। ३/३९ ।। [प्रतिवादिसंमतोत्पादप्रक्रियाकथनपूर्वकं सिद्धान्तसमतस्य विभागजन्योत्पादस्य समर्थनम्] कुतः पुनर्विभागजोत्पादानभ्युपगमवादिन उत्पादार्थानभिज्ञाः ? यतः
अणु दुअणुएहिं दब्वे आरद्धे 'तिअणुयं' ति ववएसो ।
तत्तो य पुण विभत्तो अणु त्ति जाओ अणू होइ ।।३९।। द्वाभ्यां परमाणुभ्यां कार्यद्रव्ये आरब्धे अणुः' इति व्यपदेशः परमाणुद्वयारब्धस्य व्यणुकस्याणुपरिमाणत्वात् । त्रिभि_णुकैप्टातुर्भिर्वाऽऽरब्धे त्र्यणुकम्' इति व्यपदेशः; अन्यथोत्पत्तावुपलब्धिनिमित्तस्य महत्त्वस्याभावप्रसक्तेः ।
Jain Education International 2010_02
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
