SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 189
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ( १७० ) जैन परम्परा में ध्यान का स्वरूप : एक समीक्षात्मक अध्ययन चिन्तवन करना ही "पिण्डस्थ ध्यान है | 4 पण्ड" अर्थात् शरीर और उस शरीर में रहने वाली आत्मा है । अतः पिण्ड सहित या शरीर सहित आत्मा का ध्यान पिण्डस्थ ध्यान कहलाता है । भाव संग्रह में अपने शरीर में स्थित अच्छे गुण वाले आत्मप्रदेशों के समूह के चिन्तन करने को पिण्डस्थ ध्यान कहा गया है । * जबकि ज्ञानसार में अपने नाभि के मध्य स्थित अरहन्त के स्वरूप के विचार करने को पिण्डस्थ ध्यान कहा गया है । श्वेत किरणों से विस्फुरित होते हुए एवं अष्ट महाप्रतिहार्यों से परिवृत्त जो निजरूप है उसका ध्यान भी पिण्डस्थ ध्यान कहलाता है | X ज्ञानार्णव में इस ध्यान का विस्तृत वर्णन करते हुए आचार्य ने इस ध्यान के लिए पाँच धारणाओं का निर्देश दिया है जो इस प्रकार से हैं - ९ - पार्थिवी धारणा, २ - आग्नेयी धारणा, ३- श्वसना धारणा, ४ - वारुणी धारणा तथा ५-तस्वरूपवती धारणा ।... योगशास्त्र में भी इन्हीं पाँचों धारणाओं का वर्णन किया गया है । → 44 4 पिण्डस्थं स्वात्मचिन्तनम् । (द्रव्यसंग्रह टी. ४८/२०५) * भावसंग्रह ६२२ + निजनाभिकमलमध्ये परिस्थितं विस्फुरद्रवितेनः । ध्यायते अर्हद्रूपं ध्यानं तत् मन्यस्व पिण्डस्थं ॥ ध्यायत निजकरमध्ये भालतले हृदय कन्ददेशे । निजरूपं रवितेजः पिण्डस्थं मन्यस्व ध्यानमिदं ।। (ज्ञानसार १६ - २० ) X ( क ) पलुकिन कोउदोलुसहजं । वेलगुवशनिकान्तदेसेव विवाकृतितं । नोलगोल तोलगि बेलगुव । बेलगं निजमागि कंडोडदु पिण्डस्थं । । ( शास्त्रसार समुच्चय २०२ ) ... (ख) सियकिरणवित्पुरतं अट्ठमहापाडिहेरपरियरियं । झाइज्जइ जं निययं पिण्डस्थं जाण तं झाणं ॥ [ वसुनन्दिश्रावकाचार ४५६) पार्थिवी स्यात्तथाग्नेयी श्वसमा वाथ वारुणी । तत्त्वरूपवती चेति विज्ञेयास्ता यथा क्रमम् ।। (ज्ञानार्णव ३७ / ३) → पार्थिवी स्याद्याग्नेयी मारुती वारुणी तथा । तत्व भूः पंचमी चेति पिण्डस्थे पंच धारणा || (योगशास्त्र ७ / ६ )
SR No.002540
Book TitleJain Parampara me Dhyana ka Swaroop
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSima Rani Sharma
PublisherPiyush Bharati Bijnaur
Publication Year1992
Total Pages278
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Yoga
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy