________________
39 आवश्यकहारिभद्रीया पृथिव्याद्याकराः प्रदर्शिता एव, अतज्जातीये-भिन्नजातीये परिस्थापनिका २ सा पुनः कर्परादिषु यथा (योग) परिस्थापन कुर्वतो बोद्धव्येति गाथार्थः ॥ गतैकेन्द्रियपरिस्थापनिका, अधुना नोएकेन्द्रियपारिस्थापनिकां प्रतिपादयन्नाह
णोएगिदिएहिं जा सा सा दुविहा होइ भाणुपुब्बीए । तसपाणेहि सुविहिया ! नायबा नोतसेहिं च ॥ ५ ॥ व्याख्या-एकेन्द्रिया न भवन्तीति नोएकेन्द्रियाः-त्रसादयस्तैः करणभूतैरिति तृतीया, अथवा तेषु सत्सु तद्विषया वेति सप्तमी, एवमन्यत्रापि योज्यं, याऽसौ पारिस्थापनिका सा 'द्वि(वि)धा' द्विप्रकारा भवति 'आनुपूच्या परिपाव्या, द्वैविध्यमेव दर्शयति-तसपाणेहिं सुविहिया णायवा णोतसेहिं च त्रसन्तीति त्रसाः साश्च ते प्राणिनश्चेति समासस्तैः करणभूतैः सुविहितेति सुशिष्यामन्त्रणम् , अनेन कुशिष्याय न देयमिति दर्शयति, ज्ञातव्या-विज्ञेया 'नोतसेहिं च त्रसा न भवन्तीति नोत्रसा-आहारादयस्तैः करणभूतैरिति गाथार्थः ॥५॥
तसपाणेहिं जा सा सा दुविहा होइ आणुपुखीए । विगलिंदियतसेहिं जाणे पाँचदिएहिं च ॥६॥ व्याख्या-त्रसप्राणिभिर्याऽसौ सा द्वि(वि)धा भवति आनुपूा, 'विकलेन्द्रिया' द्वीन्द्रियादयश्चतुरिन्द्रियपर्यन्तास्तैश्च, 'जाणि'त्ति जानीहि पञ्चेन्द्रियैश्चेति गाथार्थः ॥६॥
विगलिंदिएहिं जा सा सा तिविहा होह आणुपुबीए । बियतियचउरो यावि य तजाया तहा अतवाया ॥ ७ ॥ व्याख्या-विकलेन्द्रियैर्याऽसौ सा त्रिविधा भवति आनुपूर्व्या, 'बियतियचउरो यावि य' द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियाँश्वाधिकृत्य, सा च प्रत्येकं द्विभेदा, तथा चाह-'तजाय तहा अतजाया' नजाते-तुल्यजातीये या क्रियते सा तजाता, तथा अतज्जाता-अतजाते या क्रियत इति गाथार्थः ॥७॥॥ भावार्थस्त्वयं-इंदियाणं आयसमुत्थं जलुगा गंडाइसु कज्जेसु गहिया तत्थेव विगिंचिजद, सत्तुया वा आलेवणनिमित्तं ऊरणियासंसत्ता गहिया विसोहित्ता आयरे विगिचेति, असइ आगरस्स सत्तुएहिं समं निवाघाए, संसत्तदेसे वा कत्थइ होज अणाभोगगहणं तं देसं चेव न गंतवं, असिवाईहिं गमेजा जत्थ सत्तुया तत्थ कूरं मग्गइ (पं० १६०००), न लहइ तद्देवसिए सत्तुए मग्गइ, असईए वितिए जाव ततिए, असइ पडिलेहिय २ गिण्हइ, वेला वा अइक्कमइ अद्धाणं वा, संकिया वा मत्ते घेप्पंति, बाहिं उज्जाणे देउले पडिसयस्स वा वाहिं रयत्ताणं पत्थरिऊणं उवरि एक घणमसिणं पडलं तत्थ पल्लच्छिजंति, तिन्नि ऊरणयपडिलेहणाओ, नत्थि जइ ताहे पुणो पडिलेहणाओ, तिण्णि मुढिओ गहाय जइ सुद्धा परिभुजंति, एगमि दिढे पुणोवि मूलाओ पडिलेहिजंति, जे तत्थ पाणा ते मलए सत्तुएहिं समं ठविजंति, आगराइशु विगिंचइ, नत्थि वीयरहिएसु विगिचइ, एवं जत्थ पाणयंपि वीयपाए
द्वीन्द्रियाणामात्मसमुस्थं जलौका गण्डादिपु कार्यपुगृहीतातत्रैव त्यज्यते, सक्तका वा आलेपन निमित्तं ऊर्णिकासंसक्ता गृहीता विशोध्यांकरे स्यजति,असत्याकारे सक्तुकैः समं निर्व्याघाते, संसक्तदेशे वा कुत्रचित् भवेदनाभोगग्रहणं तं देशमेव न गच्छेत् , अशिवादिभिर्गच्छेत् यत्र सक्तुकास्तत्र कूरो मार्यते, न लभ्यते तदैवसिकान् सक्तुकान् मार्गय ति, असति द्वैतीयिकान् यावत्तार्तीयिकान्, असति प्रतिलिख्य २ गृह्णाति, वेलो वाऽतिक्रामति अध्वानं वा (प्रतिपन्नाः), शङ्किता वा मानके गृह्णाति, बहिरुद्यानात् देवकुले प्रतिश्रयस्य वा बहिः रजस्त्राणं प्रस्तीर्य उपयें घनमसृणं पटलं तत्र प्रच्छादयति, विकृत्व अरणिकाप्रतिलेखना) मास्ति यदि तदा पुनः प्रति लेखना, तिम्रो मुष्टीहीत्वा यदि शुद्धा परिभुज्यन्ते, एकस्या दृष्टायां पुनरपि मूलात् प्रतिलेखयति, ये तत्र प्राणिनस्ते मलके सक्तुकै। समं स्थाप्यन्ते, आकरादिपु त्यज्यन्ते, न सन्ति बीजरहितेषु त्यजति, एवं यत्र पानीयमपि द्वितीयपात्रे. पंडिलेहित्ता उग्गाहिए छुभइ, संसत्तं जायं रसएहिं ताहे सपडिग्गहं वोसिरउ, नस्थि पायं ताहे अंविलिं पाडिहारिर्य मग्गउ, णो लहेज सुक्कयं अंबिलिं उल्लेऊणं असइ अण्णमिवि अंविलिबीयाणि छोदण विगिंचइ, नत्थि बीयरहिएसु
च्छा पडिस्सए पाडिहारिए वा अपाडिहारियं वा तिकाल पडिलेहेइ दिणे दिणे, जया परिणयं तथा विगिंचह भायणं च पडि अपिज्जइ, नस्थि भायणं ताहे अडवीए अणागमणपहे छाहीए जो चिक्खल्लो तस्थ खड़े खणिऊण निच्छिर्ल्ड लिंपित्ता पत्तणालेणं जयणाए छभइ, एक्कसि पाणएणं भमाडेइ, तंपि तत्थेव छुट भइ, एवं तिन्नि वारे, पच्छा कप्पेइ सहकोहि य मालं करेंति चिविखल्लेणं लिंपइ कंटयछायाए य उच्छाएइ, तेण य भाणएणं सीयलपाणयं ण लयद, अवसावर्णण कूरेण य भाविज्जइ, एवं दो तिण्णि वा दिवसे, संसत्तगं च पाणयं असंतत्तगं च एमो न धरे, गंधेण विसंसिजइ, संसत्तं च गहाय न हिंडिजई, विराहणा होज, संसत्तं गहाय न समुद्दिसिज्जइ, जइ परिस्संता जे ण हिंडंति ते लिंति, जे
प्रतिलिग्योहाहि के क्षिप्यते, संसक्तं जातं रसजैस्तदा सप्रतिग्रहं ब्युस्सृजतु, नाम्ति पात्रं तदा चिञ्चिणिका प्रातिहारिकी मार्गयतु, न लभेत शुष्का चिञ्चिणिका आईयित्वा असति अन्यस्मिन्नपि चिञ्चिणिकाबीजानि क्षित्वा विविच्यते, नास्ति बीजरहितेषु त्यज्यते, पश्चात् प्रतिश्रये प्रातिहारिके वा अप्राति' हारिके वा निकालं प्रतिलिखति दिने दिने, यदा परिणतं तदा विविच्यते, भाजनं च प्रत्यर्यते, नास्ति भाजनं तदाऽटव्यामनागमनपथे छायायां यः कर्दमस्तत्र गते खनित्वा निश्छिदं लिहवा पत्रनालेन यतनया क्षिपति, एकशः पानीयेनाईयति, तदपि तत्रैव क्षिपति, एवं त्रीन् वारान्, पश्चात् कल्पयति लक्षणकाष्ट मालं करोति कर्दमेन लिम्पति कण्टकच्छायया चाच्छादयति, तेन च भाजनेन शीतलपानीयं न लाति, अवश्रावणेन कूरेण च भाव्यते, एवं द्वौ त्रीन् वा दिव. मान् , संसक व पानकमसंसनं चैको न धारयेत् , गन्धेन विशस्यते, संसक्तं च गृहीत्वा न हिण्ड्यते, विराधना भवेत् , संसक्तं गृहीत्वा न भुज्यते, यदि परि. मान्ताताई ये न हिण्डन्ते ते लान्ति, ये
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org