Page Text
________________
सनियुक्ति-भाष्य-वृत्तिके बृहत्कल्पसूत्रे नन्दी-ज्ञानपञ्चकम् नेपथ्यपरावर्त्ततो गुटिकाप्रयोगतः स्वरपरावर्त्ततो वर्णपरावर्ततो विपरीतं वेषं धारयन्तीति विपरीतवेषधारिणस्ते, तथा ये विद्यासिद्धा अञ्जनसिद्धा देवतया वा च्छादिताः, ये च तैः सेवितसे विनः, ये च वीजादयः कुशूलादिन्यस्तास्ते सर्वेऽवधिज्ञानिनः प्रत्यक्षाः ॥ ३१ ॥
तथा यानि पृथिव्यां यानि तरुषु यानि च गिरिषु, गाथायामेकवचनं समाहारत्वात् , 5 द्रव्याणि, यानि च शरीरादिगतानि द्रव्याणि, ये च परमाणवः, ये 'सुख-दुःखादयः' इन्द्रियमनः-शरीरखास्थ्या-ऽखास्थ्यरूपास्तेऽप्यवधेः प्रत्यक्षाः ॥ ३२ ॥
अचंतमणुवलद्धा, वि ओहिनाणस्स होंति पञ्चक्खा । (जी.भा.३६]
ओहिन्नाणपरिगया, दव्या असमत्तपजाया ॥३३॥ अत्यन्तं चक्षुरादिनाऽनुपलब्धा अपि पदार्था अवधिज्ञानस्य भवन्ति प्रत्यक्षाः । अवधिज्ञानेन 10 च द्रव्याणि 'परिगतानि' परिज्ञातानि भवन्ति असमाप्तपर्यायाणि, न समस्ताः पर्याया द्रव्याणां ज्ञातुं शक्यन्त इति भावः । यदि हि समस्तानपि पर्यायान् जानीयोत्ततः स केवली भवेत् ॥३३॥
उक्तं द्रव्यतोऽवधिज्ञानम् , अधुना क्षेत्रादित आहक्षेत्रादि
खित्तम्मि उ जावइए, पासइ दैव्वाइँ तं न पासइ या । तोऽवधि
काले नाणं भइयं, को सो दव्वं विणा जम्हा ॥ ३४ ।। ज्ञानम्
15 क्षेत्रे जघन्यत उत्कर्षतो वा यावन्ति (यावति) द्रव्याणि पश्यति तत् क्षेत्रं न पश्यति, अवधिज्ञा
नस्य मूर्तविषयत्वात् , “रूपिष्ववधेः” (तत्त्वार्थ० १-२८) इति वचनात् , क्षेत्रस्य चामूर्तत्वात् । तत्र जघन्यतः क्षेत्रपरिमाणं "जावतिया तिसमयाऽऽहारगस्स०" ( आव० नि० गाथा ३०) इत्यादिना, उत्कर्षतः “सम्बबहुअगणिजीवा०" ( आव०नि० गाथा ३१ ) इत्यादिनाऽभिहितम् । शेषं तु तदन्तर्गतं मध्यममिति । तथा 'काले' कालविषये ज्ञानं 'भक्तं' विकल्पितम् , 20 भवति वा न वेति भावः । कथम् ? इति चेत् , उच्यते-इह यदि कालद्रव्यं समयक्षेत्रभावि समयमानं परिणाम्यभ्युपगम्यते तदा तदमूर्त्तत्वान्नाऽवधिज्ञानविषयः । यदि पुनः कोऽसौ नाम 'द्रव्यं' द्रव्यपर्यायं विनाऽन्यः कालः ? यस्माद् द्रव्यस्यैवाऽवस्थाविशेषः कालः, यत उक्तम्
दव्वस्स चेव सो पज्जातो इति । तदा सोऽवधिज्ञानिनः प्रत्यक्षः, पर्यायाणामपि कतिपयानामवधिज्ञानगोचरत्वात् । भावतोऽ25 नेन्तान् भावान् जानाति सर्वभावानामनन्तभागम् । शेषं तु वक्तव्यमावश्यकटीकातोऽवसा
तव्यम् (मल० पत्र ५०-१) ॥ ३४ ॥ उक्तमवधिज्ञानम् , अधुना मनःपर्यवज्ञानमाहमनःपर्यवज्ञानम्
तं मणपजवनाणं, जेण वियाणाइ सन्निजीवाणं । [जी.भा. ८६]
दटुं मणिजमाणे, मणदव्वे माणसं भावं ॥ ३५ ॥ १ "अच्चंत सव्वकालं" इति चूर्णौ ॥ २°यात् नूनं स भा० डे०॥ ३ दव्वाह तं ता० । चर्णिकृद्भिरेतत्पाठानुसारेण व्याख्यातम्-"खेत्तम्मि पुन्बद्धं । जावतिए जहणेणं तिसमयाहारगसुहमपणगजीवावगाहणामेत्ते उक्कोसेणं सव्वबहअगणिजीवपरिच्छित्ते पासइ दवादि, आदिग्गहणेणं वण्णादि, तमितिखेत्तं ण पेच्छइ, यस्मादुक्तम्-"रूपिष्ववधेः" तचारूपि खेत्तं, अतो ण पेच्छति ।" इति ४ भतियं ता० ॥ ५°नन्तभावान् मो ३ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002510 |
| Book Title | Agam 35 Chhed 02 Bruhatkalpa Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | Bhadrabahuswami |
| Author | Chaturvijay, Punyavijay |
| Publisher | Atmanand Jain Sabha |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 296 |
| Language | Sanskrit, Prakrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_bruhatkalpa |
| File Size | 18 MB |