Pramanvarttikam

SR No.: 002419
Original Sutra Author: N/A
Author: Rahul Sankrutyayan
Publisher: Allahabad Law Journal Press
Total Pages: 610
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 11 MB

Page 517

साध्याभावस्य साधनाभावेन न व्याप्तता ४९१ घटभिन्नेपि जीवद्देहे किञ्चिन्मात्रेण निरात्मकत्वेन सापात् यदि तत्व प्राणादिविरहिततया घटसदृशत्वं प्रतीयते तदा प्रमेयत्वाखेतोटाबीना जीवच्छरीर- : सात्मकत्वं किन्न मीयते (१२१४)
अनिष्टश्चेत् प्रमाणं हि सर्वेष्टीनां निवन्धनम्। .
भावाभावव्यवस्थां कः ? कर्तुं तेन विना प्रभुः ॥२१॥ — अनिष्टश्चेत् (1) ननु प्रमाणं. हि सर्वेष्टीनां निबन्धनं । तद्वानालाल स्थितेः। तेन प्रमाणेन विना भावाभावयोर्व्यवस्थां कर्तु काप्रभुः। यदिच किञ्चित् साधर्म्यमात्रात् साधनं साध्यसाधकं। तदा प्रमेयत्वाद् घटस्यापि सात्मकत्वसाधनादनिष्टिरनुपयुक्ता। (२१५)
ख, स्मृतीच्छादयः प्राणादिहेतुः . यदि तर्हि नात्मा प्राणादेहेतुः (1) कस्तहि भविष्यतीत्याह। यथा योग (4) - स्मृतीच्छायत्नजः प्राणनिमेषादिस्तदुद्भवः। .... विषयेन्द्रियचित्तेभ्यः;
स्मृतीच्छाप्रयत्ने'भ्यो जातः प्राणनिमेषादिः समाहितस्य निरुत्वायोः समाधिव्युत्थितस्य स्मरणात् प्राणवृत्तिर्गाढप्रहारादिभिर्व्याहतप्राणस्य इच्छाप्रयत्नाभ्यां प्राणप्रवृत्तिः। स्वस्थस्य.साद्गुण्यात् निमेषादेरिच्छाप्रयत्नजत्वं व्यक्तं। तेषां च स्मृतीच्छायत्नानामुद्भवो विषयेन्द्रियचित्तेभ्यो यथा योग (1) क्वचिद् विषयाद वदरादे रसनास्रवादिहेतो रसादि स्मृतिर्भवति । इन्द्रियाद्वा विलादेरपटुजानहेतो. प्रदीपमण्डलादिस्मरणं भवति बुद्धेरेवातद्विषयस्यातीतानुकूलतादिस्मृतिरुद्भवति । - ननु षट् प्रवृत्तिबुद्धय एवात्मजाः प्रवृत्तिबुद्धिजाश्च स्मृत्यादयः। तद्भवाश्च प्राणादयः इति परंपराऽत्महेतुका एवेत्याह। ताः षड्बुद्धयः (1)
ताः स्वजातिसमुद्भवाः ।।२१६॥ अन्योन्यप्रत्ययापेक्षा अन्वयव्यतिरेकभाक् । एतावत्यात्मभावोयमनवस्थान्यकल्पने ॥२१७॥
'प्राणवायोः प्रेरकोऽन्तर्व्यापारः प्रयत्नः। 'किञ्चित् पश्यतोऽभान्तरप्रस्फुरणे शरीरसाद्गुण्यबुद्धिप्रयत्नादयः प्राणादिषु ।
स्मृतिरनुभवात् तत इन्द्रियविकारस्फुरणे। अनुभूतस्मृत्या स्फुरणं नानास्रवः। मातुलङ्गदर्शने।