Page Text
________________
४५३
प्रतीतिबाधा कथं गम्यते · सर्वेषां शब्दानां सर्वत्रार्थे सिद्धिरित्याह।
संकेतसंश्रयाः शब्दाः स चेच्छामात्रसंश्रयः ।
नासिद्धिः शब्दसिद्धानामिति शाब्दप्रसिद्धिवाक् ॥११६॥ सङ्केतमन्तरेण वाचकादष्टः संकेतसंश्रयाः शब्दाः स च संकेतः पुरुषेच्छामात्रसंश्रयः (।) तदतिरिक्तस्यापेक्षणीयस्याभावात् । तस्माच्छब्दसिद्धानामभिधेयत्वादीनां क्वचिदप्यर्थे नासिद्धिः। इति हेतोः शाब्दप्रसिद्धिराचार्यस्य ॥ (१९६) एतच्च शाब्दप्रसिद्धिवचनम् (।)
अनुमानप्रसिद्धेषु विरुद्धाव्यभिचारिणः। .
अभावं दर्शयत्येवं प्रतीतेरनुमात्वतः ॥११॥ वस्तुबलप्रवृत्तेनानुमानेन प्रसिद्धेष्वर्थेषु विपरीतधर्मो पस्थापकस्य विरुद्धाव्यभिचारिणः साधनान्तरस्याभावन्दर्शयति। कस्मादित्याह । एवमी'दृश्याः शब्दसिद्धाया योग्यतायाः प्रतीतेः २ स्वभावलिङ्गसमुत्थत्वात् अनुमात्वतः। यथा शब्दसिद्धा योग्यताऽनुमानसिद्धेति बाध्या सत्वादिहेतुना (1) तथाऽन्योपि वस्तुबलप्रवृत्तानुमानविषयः समानत्वात् न्यायस्येत्यर्थः । (११७)
अथवा ब्रुवतो लोकस्यानुमाऽभाव उच्यते ।
किन्तेन भिन्नविषया प्रतीतिरनुमानतः ॥११८॥ अथवाऽचन्द्रः शशी सत्वादिति विप्रति 'पद्यमानं प्रतिपत् प्रतिपादनार्थं लोकस्य ब्रुवतः शाब्दप्रसिद्धनासाधारणत्वादनुमानाभाव आचार्येणोच्यते। पारमार्थिकस्य बाध्यत्वस्याभावात् । कल्पितं निषेध्यं तच्च पुरुषेच्छामात्राधीनत्वात् सर्वत्र सम्भवतीति सर्वस्य चन्द्रशब्दयोग्यतायोगान्न कश्चिदचन्द्रः पक्षोस्ति यत्र वर्तमानसत्त्वमसाधारणतां जह्या । एवन्दर्शिते किम्भवतीति चेत्। तेनानुमानाभावाभिधा' यिना शब्दप्रसिद्धाभिधानेन शब्दसिद्धा प्रतीतिर्वस्तुबलप्रवृत्तानुमानतों भिन्नविष-g1b योक्ता भवति। वस्तुविषयं ह्यनुमानं कल्पितगोचरान्तरा शाब्दी प्रतीतिरित्यर्थः॥ (११८)
' लक्षणयुक्ते बाधासंभवे लक्षणमेव दूषितं स्यात्। २ अनुमीयतेऽनयेति प्रसिद्धरनुमात्वात्।
लोकश्चन्द्रः शशी ह्लादनाद्धासनाद्वा कर्पूरादिवत् न तत्तस्यासिद्धं । ४ किं फलमित्याह ? वस्तुतः शशिनि चन्द्रत्वमपि शब्दबलात्।
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |