Page Text
________________
प्रतीतिबाधा
तेनाभ्युपागमाच्छास्त्रं प्रमाणं सर्ववस्तुषु । बाधकं, यदि नेच्छेत् स बाधकं किम्पुनर्भवत् ॥ १०४॥
शास्त्रस्य तेन वादिनाभ्युपगमात् सर्व्वत्र वस्तुषु धर्मिषु शास्त्रसिद्धे वस्तुबलप्रवृत्ते प्रमाणनिश्चितेषु च शास्त्रं प्रमाणं सत् बाधकमेव स्यात् ( 1 ) विपरीतप्रतिज्ञाया न प्रतिबन्धकं । तत्कथं प्रमाणीकृतशास्त्रस्य मीमान्सकस्य शब्दे प्रत्यक्षसिद्धे कृतकत्वादनित्यत्वप्रतिज्ञायाः साध्यमानायाः शास्त्रेण प्रतिबन्धो न बाधेत्युक्तं । ' अथ स वादी यदि शास्त्रं प्रमाणं नेच्छेत् तदा किं पुनर्द्धर्मस्यासुखप्रदत्वस्य बाधायां प्रमाणं भवेत् । न ह्यप्रमाणं क्वचित् प्रमाणीकृतशास्त्रस्य शब्दे प्रत्यक्षसिद्धे भवितुमर्हति । (१०४)
धर्मस्य सुखप्रदत्वेन निर्देशादसुखप्रदत्वे साध्ये स्ववचनविरोध एवेति चेत् । एवं तर्हि (1)
स्ववाग्विरोधेऽभेदः स्यात् स्ववाकूशास्त्रविरोधयोः पुरुषेच्छाकृता चास्य परिपूर्णा प्रमाणता || १०५ ||
स्ववाग्विरोधेऽभ्युपगम्यमाने स्ववाक्शास्त्रविरोधयोरभेद एव स्यात् । द्वयो' रभ्युपगमसिद्धप्रमाणत्वात् । पुरुषेच्छाकृता चास्य शास्त्रस्य परिपूर्णा प्रमाणतेत्युपहसति । सत्यप्यागमस्ववचनयोरभ्युपगमाहितप्रामाण्यादभेदे भेददर्शननिमित्तञ्चोक्तं । (१०५)
यस्माच्छास्त्रं तत्सिद्ध एव धर्मिणि लिङ्गे च बाधकं न तु प्रमाणसिद्धेपि । तस्मात् प्रसिद्धेष्वर्थेषु शास्त्रत्यागेपि न क्षतिः । परोक्षेष्वागमाऽनिष्टौ न चिन्तैव प्रवर्त्तते ॥ १०६ ॥
४४९
तस्मात् प्रत्यक्षानुमानाभ्यां प्रसिद्धेषु धर्मिलिङ्गसाध्यसम्बन्धादिषु सत्सु शास्त्रत्यागेपि न क्षतिः २ । यथा शब्दकृतत्वानित्यत्वसम्बन्धादिषु प्रमाणसि - 1 द्वेषु शास्त्रस्याकाशगुणत्वप्रतिपादकस्य त्यागेपि नानिष्टं । परोक्षेषु धर्माधर्मादिषु पुनरागमस्य प्रमाणत्वेनानिष्टौ चिन्तैव न प्रवर्त्तते ( 1 ) नह्यसिद्धे धर्मिणि विचारः । (१०६)
३
ननु शास्त्रञ्चेन्न प्रमाणं कथन्तत्सिद्धे धर्मिणि लिङ्गादौ वा विचार इत्याह ।
1
१ सिद्धान्ती बध्नाति ।
आगमो ग्राह्य एव ।
५७
२
'इष्टाप्रतिबन्धात् ।
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |