________________
पक्षचिन्ता
२. पक्षचिन्ता
(२) पक्षहेतुवचनमसाधनम्
क. हेतुवचनं न साधनम्
यदि साक्षात् पारम्पर्येण वा पक्षवचनं साध्यप्रत्तिपत्तावुपयुज्यते । तदो- 832 च्येत किन्त्वेतन्नास्तीत्याह ।
१ अर्थादर्थगतेः शक्तिः पक्षहेत्वभिधानयोः ।
नार्थे तेन तयोर्नास्ति स्वतः साधनसंस्थितिः || १५ ||
१ साक्षात् तावत् पक्षाभिधानस्य हेत्वभिधानस्य च प्रतिपाद्येऽर्थे शक्तिर्न विद्यते (1) किं कारणमित्याह ।
४१९
अर्थाद् वचनप्रतिपाद्यादर्थस्य साध्यस्य गतेनं वचनात् । तेन साक्षादर्थप्रतिपादकत्वाभावेन तयोः पक्षहेत्वभिधानयोः स्वतः स्वरूपेण साधनसंस्थितिः । साधनत्वव्यवस्था नास्ति यत' रच पक्षवचनं साक्षादर्थे न प्रमाणं ॥ ( १५ ) .
३
ख, पक्षवचनमसाधनम्
३ तत् पक्षवचनं वक्तुरभिप्रायनिवेदने ।
प्रमाणं संशयोत्पत्तेस्ततः साक्षान्न साधनम् ॥१६॥
तत्तस्मात् पक्षवचनं वक्तुरभिप्रायनिवेदने प्रमाणं शब्दप्रामाण्यमा चा र्यस्य वदतोऽभिमतमिति बोद्धव्यं । तत्पक्षवचनात् साध्येर्थे संशयोत्पत्तेरनिश्चयान साक्षात् साधनमर्थस्य तत् ॥ (१६)
.
परंपरया साध्यसाधनात् प्रमाणं पक्षवचनं वक्तुरभिप्रायनिवेदने प्रमाणन्तर्हि स्यादित्याह ।
२ साध्यस्यैवाभिधानेन पारंपर्येण नाप्यलम् ।
शक्तस्य सूचकं हेतुवचोऽशक्कमपि स्वयम् ॥ १७ ॥
पञ्चावयवत्वात् परे पक्षहेतुवचनयोः साघनत्वमाहुः । तनिषेधायाह । साधनं भवत् साक्षात् पारंपर्येण वा स्यात् तत्र प्रतिज्ञाहेतुदृष्टान्तउपनयनिगमनास्यं । * ननु आचार्येण शाब्दं प्रमाणमिष्टं कथन्ततो नार्थ इत्याह ।
