Page Text
________________
परार्थानुमानलक्षणम् ( बिग्नागस्य )
यस्य वस्त्वसंश्रयाद् यथावस्तुप्रवृत्तिनियमाभावात् ॥ ( ९ )
अपि च ( 1 )
सन्नथ ज्ञानसापेक्षो नासन् ज्ञानेन साधकः । सतोपि वस्त्वसंश्लिष्टाऽसंगत्या सदृशी गतिः ॥१०॥
सन्नर्थो ज्ञानसापेक्षः साध्यसाधकः प्रतीतो यथा धूमादिः । नासन्नर्थो ज्ञानेन प्रतीतिमात्रेण साधकः साध्यस्य यथा कल्पितो धूमः । अथाचैतन्यम्वस्तुतोस्त्येव तद् यथा कथञ्चित् परस्मै ' प्रतिपादनीयं । अतः पराभ्युपगतो हेतुः क्रियत इत्याह । सतोप्यचैतन्यस्य वस्त्वसंश्लिष्टा वस्तुभूतलिङ्गाप्रतिबद्धा गतिरसङ्गत्याऽसतः प्रतीत्या सदृशी सम्यक् प्रतीतत्वाभावात् । अन्येत्वसद्गत्या दोषवत्प्रतीत्या सदृशीति व्याचक्षते (1) तेषां सतोप्य वस्तुकृता प्रतिपत्तिरसत्प्रतिपत्तिं नातिशेते। अप्रत्ययत्वादिति विनिश्चयग्रन्थेन सह एकवाक्यता न स्यात् ॥ ( १० )
किञ्च ( 1 )
लिङ्गं स्वभावः कार्यं वा दृश्यादर्शनमेव वा ।
सम्बद्धं वस्तुतस्सिद्धं तदसिद्धं किमात्मनः ||११||
४१७
लिङ्गं साध्यार्थसम्बद्धं नान्यत् व्यभिचारात् । तच्च स्वभावः कार्यं दृश्यादर्शनमनुपलब्धिरेवान्यस्य प्रतिबन्धाभावादित्युक्तं । तदुत्पत्यादिकं यदि त्रिषु हेतुष्वन्तर्भूतं तदा वस्तुतः परमार्थतः सिद्धं प्रतिपाद्यस्य किं कस्मादात्मनः सांख्यस्य वादिनोऽसिद्धं । उत्पत्तिमत्वादिस्वभावहेतुः स्यात् । स च धर्मिग्राहकात् प्रमाणादन्यतो वा शिशपात्ववत् कृतकत्वादिब्रदर्थान् प्रतिवादिन इव वादिनोपि सिध्येत् । (११)
अथ त्रिविधे हेतौ नान्तर्भवति उत्पत्यादि तदा (1)
परेणाप्यन्यतो गन्तुमयुक्तं;
परेण प्रतिवादिनापि त्रिविधाद्धेतोरन्यतो हेतोरचैतन्यं गन्तुं प्रत्येतुमयुक्तं (1) यदि पराभ्युपगमसिद्धमसाधनं तदा प्रसङ्गहेतुरहेतुः स्यादित्याह ।
परकल्पितैः
प्रसङ्गो द्वयसम्बन्धादेकापायेन्यहानये ॥१२॥
1
२ उभयसिद्धमस्तु । वृक्षं ग्राहयति ।
३ पराभ्युपगतेन दूषयित्वा प्रमाऽनन्तर्भावमाह ।
५३
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |