Pramanvarttikam

SR No.: 002419
Original Sutra Author: N/A
Author: Rahul Sankrutyayan
Publisher: Allahabad Law Journal Press
Total Pages: 610
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 11 MB

Page 415

निर्हेतुको विनाश:
अनन्यत्वे विनाशस्य स्यान्नाशः काष्ठमेव तु । तस्यासत्वादहेतुत्वं नातोन्या विद्यते गतिः ॥ २७३॥
अथ न भावाद्भिन्नो नाशः किन्तर्ह्यभिन्नः । अनन्यत्वे विनाशस्य नाशः काष्ठमेव तु स्यात् (1) तस्य काष्ठ' स्याग्निसन्निधानात् ( 1 ) प्रागेव सत्वादहेतुत्वं 5 नाशकाभिमतस्य । नातो भेदाभेदप्रकारादन्या गतिरुत्पत्तिमतोस्ति । द्विधापि च नाशहेत्वयोगः २ । ( २७३ )
अहेतुत्वेपि नाशस्य नित्यत्वाद् भावनाशयोः । सहभावप्रसङ्गश्चेदसतो नित्यता कुतः || २७४ ||
३८९
अहेतुत्वेपि नाशस्य नित्यत्वादाकाशादिवत् भावनाशयोरन्योन्याभावस्वभावयोः सहभावप्रसङ्गश्चेत् ( 1 ) ननु नाशस्यासतो नीरूपत्वान्नित्यता कुतः । वस्तु हि नित्यमनित्यम्वा स्यात् । यत्तु न किञ्चित् तत्कथमुच्यतां ( 1२७४ ) असत्वेऽभावनाशित्वप्रसङ्गोपि न युज्यते ।
नाशेन यस्माद् भावस्य न विनाशनमिष्यते ॥ २७५॥ अतश्चानित्यत्वादसत्वे नाशस्याभावनाशित्वस्य प्रसङ्ग
न
५
युज्यते यस्माद् भावस्य काष्ठादेर्नाशेन हेतुना नाशनं नेष्यते । यदि हि नाशेन नाशः क्रियते इतीष्यते तदा नाशाभावे वस्तुनाशो न स्यात् । किन्तु स्वहेतुत एव भावा एकक्षणस्थितिधर्माण उत्पन्ना द्वितीये क्षणे न भवन्ति न तु नाम कश्चिद् भवति । यस्य नित्यत्वानित्य (त्व) योर्दोषावकाशः । ( २७५ )
a. कथन्तर्हीींदानीमहेतुको नाशो भवतीत्युच्यत ६ इत्याह (1) नश्यन् भावः परापेक्षो न तस्य ज्ञापनाय सा । अवस्थाsहेतुरुक्तास्या भेदमारोप्य चेतसा ॥२७६॥
' अहेतोरुत्पन्नस्य न वत्यादिभिः किञ्चित्कर्त्तव्यमिति नाशोऽस्तु । प्रध्वंसाभावं नाशं गृहीत्वा परतोद्यमाशङ्कते ऽहेतु हिते क्षणिकवादिनः नित्यं भवेत् भावकालेपीति सहभावः स्यात् । ३ विनाशस्य भावनिवृत्तिलक्षणत्वात् । ४ बौद्धस्य यदि नाशोऽसन्निष्टस्तदा भावस्य नाशित्वं न स्यात् कथमसन् विनाशो भावं नाशयेदिति असतो व्यापारायोगात् ।
# कथन्तहि भावो नष्ट इति व्यपदेश इत्याह ।
६
भावस्य नाश इति व्यतिरेकः कथं यस्य स्वभाव एव नास्ति तस्य किमहेतुकः सहेतुको वेति चिन्तया ।