Page Text
________________
३५९
प्र० वा तो परिच्छेवः) वाच्यो बेनाव्यभिचारः। न हि शब्दार्थयोस्तादात्म्यं भेदात् । नापि तदुत्पत्तिरर्यमन्तरेणापि विवक्षातः शब्दोत्पत्तेः। अन्यथा चाव्यभिचाराभावात्। (२२९)
उक्तमय संगृहन्नाह। . असंस्कार्यतया पुंमिः सर्वथा स्यानिरर्थता । . संस्कारोपगमे मुख्यं गजनाननिभं भवेत् ॥२३०॥
यदि सतिनिरपेक्षाणां स्वत एव वाचकत्वं शब्दानां तदा' पुभिरसंस्कार्यतया. सतिद्वारेण नियम्यतया सर्वथा निरर्थता स्यात् । पुरुषसङ्केतनिरपेक्षाच्छब्दादर्थप्रतीतेरभावात्। एतद्दोषभयात् संस्कारस्योपगमे स्वीकारे इदमपौरुषेयत्वं मुख्यमनुपचरितं गजस्नान म्भवेत् । गजो हि स्नाने पङ्कमपनीय पुनस्तेनात्मानं लिम्पति। तथापौरुषेयत्वं सम्बन्धस्य स्वीकृत्यापि पुनः सङ्केते पुरुषा पेक्षेति व्यक्तं साम्यं । (२३०)
ख. सम्बन्धचिन्ता (क) सम्बन्ध्यनित्यत्वे सम्बन्धानित्यता सम्बन्धिनामनित्यत्वान्न संबन्धेस्ति नित्यता। तथा सम्बनिबनामर्थानामनित्यत्वात् सम्बन्धे नित्यता नास्ति। न ह्याश्रयापाये भवत्याश्रितं। किञ्च (1)
नित्यस्यानुपकार्यत्वादकुर्वाणश्च नाश्रयः ।।२३१॥ .
अर्थैरतः स शब्दानां संस्कार्यः पुरुषैर्धिया। नित्यस्य सम्बन्धस्यानुपकार्यत्वात् । अकुर्वाणोऽनुपकुर्वाणः शब्दोऽर्थश्चाश्रयो न युक्तः। यतः स्वाभाविकसम्बन्धानुपपत्तिरतः सम्बन्धोऽर्थः सह शब्दानां पुरुषव्यवहर्तृभिरर्थप्रतिपादनाभिप्रायान्वयव्यतिरेकानुविधानमा श्रित्य धिया कल्पिकया' संस्कार्यों व्यवस्थाप्यः। । ।
'शब्दार्थसम्बन्धवाविना। सत्यमिन्यार्थत्वयोः पुरुषसंस्कारप्रतिबद्धत्वात् ।
मिण्यार्यतापि स्यात्। जातिचोदनेपि न प्रयोजनं निर्लोठितमेतदन्यापोहे "अपि प्रवत पुमान् विज्ञायार्थक्रियानमान्।" (३३९२)
"शमावसंबन्धिनावपि सम्बद्री पुरुषस्य प्रतिभासेते विकल्पबुद्धी अनाहिल्याहाराभ्यासावर्यकार्यः शम्बस्तभावानुविधायित्वावित्यव्यवसायवशात् सम्बन्धव्यवस्था।
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |