Page Text
________________
शब्दचिन्ता
341
क्वचिदुपाधिभेदो विशेषणविशेषो भिन्नो ऽभिन्नो वा तदपेक्षः । केवलो विशेषणरहितः शुद्धोथवा साध्यसिष्यर्थमुच्यते । नाशे कार्यत्वसत्ववत् । नाशे साध्ये कार्यत्वं भिन्नविशेषणापेक्षः स्वभावः तज्जन्मन्यपेक्षितप' रव्यापारस्यकार्यत्वात् । एवं प्रत्ययभेदभेदित्वादयो द्रष्टव्याः । उत्पत्तिमत्वं पुनरभिन्न-केवलं नाश विशेषणमुत्पत्त्या स्वभावभूतया कल्पितभेदया विशेषणात् । सत्त्वन्तु एव साध्ये स्वभावो विशेषणानुपादानात् ।
सत्तास्वभावो हेतुश्चेत् सा सत्ता साध्यते कथम् ॥ १८६॥ भेदेनानन्वयात सोयं व्याहतो हेतुसाध्ययोः ।
ननु स तास्वभावो हेतुश्चेदभिमतः सामान्यरूपो विशेषस्यानन्वयात् । तदा सा सत्ता प्रधानाख्या सर्व्वव्यक्तिव्यापिनी कथं साध्यतेऽचे "तनत्वादिहेतोः । अथ भेदानां परस्परमत्यन्तं भेवेनानन्वयान्न साध्यते तदा सोयं भेदानामनन्वयो हि हेतुसाध्ययोर्व्याहतः ।
अर्थान्वयिनः साध्यता न युक्ता तथा साघनतापि । तत् कथं सत्त्वं साधनं (i) तस्मात् सत्ता सामान्यं साध्यञ्च साधनञ्चानन्वयात् स्यात् ।
С
अत्राह ।
भावपादानमात्रे तु साध्ये सामान्यधर्मिणि ॥ १८७॥ न कश्चिदर्थः सिद्धः स्यादनिषिद्धश्च तादृशम् ।
भावः सत्ता सा उपादानं विशेषणं यस्य स भावोपादानः । स एव केवलस्त
7
मात्रं तस्मिन् साध्ये सामान्यधर्मिणि सामान्यधर्मवति न कश्चिदर्थः प्रधान
१ यद्यपि कृतके सत्त्वमस्ति तथापि हेतुकृतोयं कृतक एतन्मात्रम्बिवक्षितं न सामर्थ्यं ।
२ स्थानकारणाविप्रत्यय भेवित्वपुरुषप्रयत्नजत्वं
स्वभावभूतधर्मभेदेनोत्पत्ति
मत्त्वं ।
* अनित्ये कृतकमुपाधिभेदापेक्षं सस्वमनपेक्षं ।
सांख्यस्यास्ति प्रधानमिति साध्यं ।
8 सत्वे
"
अथ सत्तायाः सामान्ये साध्ये सिद्धसाध्यताऽतो विशेषः साध्यः तत्रान्वयात्
साध्यशून्यो दृष्टान्तोतो न सत्ता ।
• सत्त्वहेतावसाध्यशून्यो दृष्टान्तविशेषाणां दुष्टो हेतौ साध्यं च । * इति सांख्योक्तौ बौद्धो दोषमाह ।
e
असिद्धत्वात् ।
४५
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |