Pramanvarttikam

SR No.: 002419
Original Sutra Author: N/A
Author: Rahul Sankrutyayan
Publisher: Allahabad Law Journal Press
Total Pages: 610
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 11 MB

Page 337

सामान्यचिन्ता
गच्छति वाचकत्वेन । वाच्यस्य ले 'शविशेषतोऽल्पभेदात् साङ्केतिकादभित्रे - 622 प्यर्थे । (५९)
किमर्थं संकेतभेदः कश्च वाच्यविशेष इत्याह ।
भेदान्तरप्रतिक्षेपाप्रतिक्षेपौ तयोर्द्वयोः ।
पदं सङ्केतभेदस्य ज्ञातृवाच्छानुरोधिनः ॥ ६० ॥
भेदान्तरस्य प्रतिपाद्यमानाद् व्यवच्छेदादन्यस्य व्यवच्छेदस्य प्रतिक्षेपः ३ । सामानाधिकरण्यस्य स्वभावोऽप्रतिक्षेपस्तत्सम्भवः । तौ तयोर्द्वयोर्व्यावृत्तिव्यावृत्त शब्दयोः संकेतभेदस्य ज्ञातृवाञ्छानुरोधिनः पदं कारणं (1) ज्ञाता' हि कदाचित् गौरनश्वत्वं निष्कृष्टधर्मान्तर" सम्बन्धयोग्यत्वं जिज्ञासते * ( 1 ) तदा गो'त्वमस्येत्युच्यते न तु गोत्वमस्य शुक्लमिति । यदा तु व्यावृत्ति १० रेवानिष्कृष्टधर्मान्तरसम्बन्धयोग्या जिज्ञासिता भवति ( 1 ) तदा व्यावृत्तशब्दसंकेतो यथा गौरयमिति धर्मान्तरसामानाधिकरण्यञ्च गौ: ११ शुक्ल इत्यादि १ २ ।। ( ६० )
भेदोयमेव सर्वत्र द्रव्यभावाभिधायिनोः । तन्त्रालो. टी. पृ. ६०. शब्दयोर्न तयोर्वाच्ये विशेषस्तेन कश्चन ॥ ६१॥
३११
भेदोयमेव संकेतकृतो धर्मान्तर' प्रतिक्षेपाप्रतिक्षेपप्रतिपत्तिफलो द्रव्य १ ४ भावाभिधायिनोर्द्धमिधर्मवाचिनोः शब्दयोर्न वास्तवः । तेन तयोर्व्वाच्ये निश्चयविषये न कश्चिद् विशेषः । भेदान्तरप्रतिक्षेपाप्रतिक्षेपाभ्यामेकस्यैव प्रत्यायनात् ॥ (६१)
" शब्दा होच्छाधीना न वस्त्वधीनाः ते यथा प्रयोक्तुमिष्यन्ते भेदेऽभेदे वा तथा वाचकाः ( 1 ) यथा राज्ञः पुरुष आत्मात्मनो द्रष्ट्रिति ।
२ गोत्वापेक्षया द्रव्यत्वपार्थिवत्वादेः ।
३ अस्वीकारः । ४ यथाक्रमं । * धर्मधर्मवाचिनोः । ७ श्रोता ।
देव गोत्वशुक्लत्वाभ्यां युक्तमेकं धर्मिणं गृहीत्वा बुद्धेरप्रतिभासनात् ।
६ प्रयोजनं ।
८
( अमहिषत्वादि ) किमस्याश्वाद् व्यावृतं रूपमस्तीति । न सामानाधिकरण्यविशेषणविशेष्यभावो वा त्यक्त्वा भेदान्तरत्वा
१० कुतोस्य व्यावृत्तिरिति तदा भेदान्तराक्षेपात् तत्साकांक्षत्वाच्च । ११ अनेकधर्मवन्तं धर्मिणमेकमिव दर्शयन्ती बुद्धिरत्र यस्मात् । १ अयं नीलादि । १३ नापरं सामान्यगुणादिकं बाधितत्वात् । १४ सर्व्वत्र सामान्यतद्वति गुणतद्वति क्रियातद्वति ।