Page Text
________________
२९
प्र० वा. वृत्तौ (३ परिच्छेदः) कृतकत्वाभावः सामर्थ्यादाकाशादौ गम्यते। तथा वैधर्म्यदृष्टान्तेन तादात्म्ये कथिते सामर्थ्यादन्वयो घटादो गम्यते ॥ ... एवं साधनभावे साध्यस्यावश्यं भावो यदि साध्याभावे हेत्वभावः। तथा साध्याभावे हेत्वभावस्तदा भवति। (२७) यदि साधनभावेऽवश्यं साध्यभावः। एवं कार्यानु पलम्भयोरपि योज्यं ॥
हेतुस्वभावाभावोतः प्रतिषेधे च कस्यचित् ।
हेतुयुक्तोपलम्भस्य तस्य चानुपलम्भनम् ॥२८॥ यतः कारणव्यापकनिवृत्तिभ्यां कार्यव्याप्यनिवृत्तिः अतो हेतोः' स्वभावस्य व्यापकस्याभावः। कस्यचित् कार्यस्य व्याप्यस्य च प्रतिषेधेऽभावेऽभावव्यवहारे च हेतुः । तथा तस्य प्रतिषेध्यस्य युक्तो पलम्भस्य उपलब्धिलक्षणप्राप्तस्यानुपलम्भनं प्रतिषेधे' प्रतिषेधव्यवहारे हेतुः । तस्य स्वयमेवाभा वरूपत्वात् ॥ (२८) - इवीयन्त्रिषिधोपाप्यनुपताधिरनेकधा।
पत्तविरुद्धायगतिगतिभेदप्रयोगतः ॥२९॥ ना निर्दिष्टक्रमेयमनुपलब्धिः कारणव्यामकस्वभावानुपलब्धिभेदेन त्रिविपाप्यनेकपा बहुप्रकारा तत्तद्विरद्धाधगतिगतिमेवप्रयोगतः। ते च कारणब्यापकस्वभावास्तेषां विरुद्धादयश्च तत्तविरुद्धादय आदि शब्दाद् विरुद्धकार्यादयश्च तेषां यथाक्रममगतिगतयः कारणव्यापकस्वभावानामनुपलब्धय (1) तेषां विरुद्धादीनामुपलब्धयश्च तासामन्योन्यं भेदो नानात्वं तस्य प्रयोगतः। शब्दस्याभिधाव्यापारात् । यथोक्तं प्राक् । सैषाऽनेकप्रकारापि त्रिविधानुपलब्धिः संगृहीतेत्यर्थः । (२९)
उक्तमर्थ श्लोकाभ्यां संगृह्णन्नाह। .. १ कार्यकारणभावाद्वा स्वभावाद्वा नियामकात्।
अविनाभावनियमोऽदर्शनान न दर्शनात् ॥३०॥
कारणस्य। चशमात्। 'स्वभावस्य। न्याय्य। कारणब्यापकानुपलब्धी तु प्रतिवेवतव्यवहारयोः। इत्यर्थः परः। - • कि कारणं प्रतिवेषस्य न हेतुरित्याह । समासात्। कारणविल्मायोपलब्धिरादिना। १० प्रागत्राष्टषोक्तवत्।
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |