________________
तृतीयः परिच्छेदः
स्वार्थानुमान -प्रत्यक्षमाख्यायावसरप्राप्तमनु'मानमिदानीम्वक्तव्यं (1) तच्च द्विविधं (1) स्वार्थ परार्थञ्च । तत्र स्वार्थमिदानीं वक्तव्यं एतत्पूर्वकत्वात् परार्थस्य ।
१-हेतुचिन्ता
(१) हेतुलक्षणम् तल्लिङ्गे च विप्रतिपत्तयः सन्तीति तासां निराकरणेन तद्वयवस्थापनार्थमाह । - पक्ष'धर्मस्तदंशेन व्याप्तो हेतुः ।
पक्षो धर्मिधर्मसमुदायोनुमेयः। तदेकदेशत्वा'दुपचारेण धर्मी पक्ष उक्तः। तस्य धर्मः (1) अनेन पक्षधर्मत्वमुक्तं। धर्मिधर्मो हेतुरित्यनुमाने सर्वस्य धम्मिधर्मों हेतुः स्यादित्युपचाराश्रयणं । तथा चाक्षु षत्वादिः शब्दे धर्मिणि न हेतुः। तदंशेन पक्षस्य धर्मेण सिसाधयिषितेन ब्याप्तो हेतुर्बोद्धव्यः । द्विविधा चेयं व्याप्तिापकव्याप्यधर्मतया । तत्र व्याप्ये सति व्यापकस्यावश्यम्भाव'स्तस्य व्याप्तिः। व्याप्यस्य च व्यापक एव. सति भावो नाम तस्य व्याप्तिः। आभ्यां
निरोषमार्गप्राप्तिदुःखसमुदयपरिहारार्थत्वावस्यैव।
श्लोकेर लिङ्गलक्षणं संख्या (विधव) नियमः (अविनाभावनियमात्) संख्यानियमकारणं विपक्षनिवृत्ति (हेत्वाभास)श्चोक्तो
तवंशत्वेन सम्बन्ध उक्तः। _ 'यवा रूपमिति दृष्टान्तमिधर्म एव हेतुः स्यादन्यथा।
पनिमात्रस्य पक्षत्वाद् धर्मी च बन्याविः साध्य एव तवंशो विवक्षावशाद् यवा तु समुदायः पक्षस्तदा तवंश एकवेश एवं।
इति व्याप्यधर्म उक्तो व्याप्ये पर्मिणि व्याप्तिद्धर्मः। . - • म्यापकषर्मोऽत्र व्याप्तिमत्वात् धर्मत्वं व्याप्तेः ।
