Page Text
________________
प्र० वा० वृतौ (१ परिच्छेदः)
स्वत एव प्रमाणयोग्यतानिश्चयः कृत्रिमाकृत्रिममणिरुप्यादितत्त्वनिश्चयवत् । अनुमानस्य च साध्यप्रतिबद्धजन्मनो व्यभिचाराशङ्काविरहात् । अर्थक्रियानिर्भासन्तु प्रत्यक्षं स्वत एवार्थक्रियानुभवात्मकं न तत्र परार्थक्रियाऽपेक्ष्यत इति तदपि स्वतो निश्चितप्रामाण्यं । अत एवार्थक्रियापरंपरानुसरणादनवस्थादोषोपि दुस्थ एव । यत्त्वनभ्यस्तदशायां संदिग्धप्रामाण्यमुत्पत्ती' तस्यार्थक्रियाज्ञानादनुमानाद्वा प्रामाण्यं निश्चीयते । एतच्चाविसंवादनं बाह्यार्थेतरवादयोः समानं प्रमाणलक्षणं (i) विज्ञा न नयेपि साधननिर्भासज्ञानानन्तर " मर्थक्रिया " निर्भासज्ञानमेव संवादः । अतो विज्ञप्तिमात्रत्वे प्रमाणेतरविभागव्यवहारोऽसंकीर्णः ।
परमर्थक्रियाज्ञानं
ननु शब्दगन्धरसस्पर्शान् चित्ररूपञ्च पश्यतो ज्ञानस्य नास्तीति तत्प्रमाणन्न स्यादित्याह ।
• शाब्देष्यभिप्रायनिवेदनात् ॥३॥
४
शाब्दे शब्दजनिते ज्ञानेऽपि शब्दाद् गन्धादिविषयेऽपि अभिप्रायस्याभिप्रेतार्थक्रिया (या) निवेदनात् प्रतिपादनात्प्रामाण्यं (1) अर्थक्रिया हि क्वचित्स्वरूपप्रतिपत्तिरेव । क्वचित्ततोऽन्या यथासम्भवं व्यवहारविषयः । तत्प्रापणञ्च प्रामाण्यमिति नाव्यापकं प्रमाणलक्षणम् । (३)
ननु शब्दस्यार्थप्रतिबन्धाभावान्न प्रामाण्यं स्वादिष्यते चानुमानत्वादित्याह (i). कृव्यापारविषयो योर्थो बुद्धौ प्रकाशते ।
प्रामाण्यं तत्र शब्दस्य नार्थतस्त्वनिबन्धनम् ॥४॥
angour favक्षा तस्य विषयो योऽर्थः समारोपितबही रूपो ज्ञानाकारः प्रकाशते बुद्धौ विवक्षात्मिकायां (1) तत्र शब्दस्य प्रामाण्यं लिङ्गत्वं । शब्दादुच्चरिताद्विवक्षितार्थप्रतिभासी विकल्पो' नुमीयत इत्यर्थः । तत्कार्यत्वात्तच्छब्दस्य । न पुनरर्थतत्त्वनिबन्धनं तत्प्रतिबन्धाभावात् । (४)
ननु घ टोयमित्यादिज्ञानात्प्रवर्तमानस्य सम्बन्धोस्त्येवेति तत् प्रमाणं स्यात् (1) इत्याह ।
१ सत्यां । २ अव्यापकत्वं निरस्यन्नाह ।
४
'रविचन्द्राम्बुदचित्रादीनां दर्शनमेवार्थक्रियास्थितिः ।
" यदर्थाकारं ज्ञानं तद् बाह्यार्थाविनाभावि यथा अर्थक्रियानिर्भासं ।
* विना भ्रान्ति प्रयुक्ते ।
• संकेतबलात् । " विकल्पशब्द
न नदी
* येन ज्ञात्वा प्रवृत्तस्यार्थसंवादस्तच्चेत्प्रमाणं घटविकल्पोपि स्यात्प्रमा ॥
वह्निज्ञानान्तरं वाहाविज्ञानं ।
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |