Page Text
________________
प्र० वा. वृत्ती (२ परिच्छेदः) अभावादशबुद्धीनां सत्खप्यम्येषु हेतुषु।
नियमं यदि न ब्रूयाद प्रत्ययात् समनन्तरात् ॥३९२॥ 46a सत्स्वप्यन्येष्विन्द्रियादिषु हेतुष्वक्षबुद्धीमामभावात् । हेतुभेद स्य तदतिरिक्तस्य
कारणविशेषस्यानुमा भवेत् । कारणसाकल्ये सति तन्मात्रसाध्यस्य कार्यस्यानुत्पादा“योगात्। यश्चासौ कारणभेदः स बाह्योऽर्यो भविष्यतीति मन्यते परः । एवमप्यनुमान
गम्यो बहिरों भवेन प्रत्यक्षो यथेष्यते। किन्तु व्यतिरेकसामादपि तदाऽर्थःसिम्येत । यदि यो गा चा रो नानार्थप्रतिभासिनीनां धियामुत्पादक्रमस्य निवनयथाप्रत्ययं प्रबुद्धवासनागर्भात् समनन्तरप्रत्ययान्न बूयात् । (३९१,३९२)
बीजादंकुरजन्मान्ने मात् सिद्धिरितीदृशी।
- बाह्यार्थाश्रयिणी यापि कारकज्ञापकस्थितिः ॥३९३॥ ' ननु बाझार्था' भावे बीजादङकुरस्य जन्मेतीदृशी एवंजातीया यापि प्रतीतिसिद्धा कारकस्थितिः । धूमात् कार्यात्कारणस्याग्नेः सिद्धिरितीदृशी यापि ज्ञापकहेतुस्थितिः तदुच्छेदः स्यात् । हेतुफलभावाश्रयस्य बाह्यस्यैवाभावात् । (३९३) अत्राहू' (1)
सापि तद्रूपनिर्भासा तथा नियतसङ्गमाः। .. बुद्धीराश्रित्य कल्प्येत यदि किं वा विरुध्यते ॥३९४॥
सा कारकज्ञापकस्थितिरपि तबूपनिर्भा सा बीजाङकुरधूमाग्निप्रतिभासवासनाप्रतिनियमात् । तथा क्रम विशेषेण नियतः सङ्गम उत्पादो यासां. ता बुद्धीरा'चित्य यदि कल्प्यते तदा किम्वा विरुध्येत न किञ्चित् हि बीजप्रतिभासं ज्ञानं स्वहेतोः प्रबुद्धाकुरज्ञानवासनापाटवमजकुरज्ञानं जनयति । एवं धूमज्ञानमग्निज्ञानमुत्पादयति । तावतैव च ज्ञापकव्यवस्थाया अविरोधः। (३९४) ..
"विद्यमानेपि बाह्येथे यथानुभवमेव वे" (२॥३४१)त्यादिना "यदा तु बाह्य एवार्थः प्रमेय" इत्यादि [प्रमाण] समुच्चयस्य तृतीयः फलविकल्पो व्यख्यातः।
विज्ञप्तो कार्यकारणत्वस्थापनाय प्रत्यक्षानुपलम्भसाधनं हेतुफलभावं परमाशङकते।
'बुद्धचोर्वस्तुत्वान्नावस्तुकं कार्यकारणत्वं । ४ यथा बीजादङकुरजन्मनि एवमेव बीजबुद्धघनन्तरमजकुरबुद्धिः।
In हि वस्तु केनविद् नम्बते स्वयमात्मानं गमयति लानप्रतिभासस्यैव वेदनात्।
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |